فَلَوْلَا أُلْقِيَ عَلَيْهِ أَسْوِرَةٌ مِنْ ذَهَبٍ أَوْ جَاءَ مَعَهُ الْمَلَائِكَةُ مُقْتَرِنِينَ ﴿۵۳﴾ فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ ﴿۵۴﴾ فَلَمَّا آسَفُونَا انْتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۵۵﴾ فَجَعَلْنَاهُمْ سَلَفًا وَمَثَلًا لِلْآخِرِينَ ﴿۵۶﴾ وَلَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلًا إِذَا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ ﴿۵۷﴾
پس چرا نمی افتد بر او حلقه از طلا یا نیامد همراه او ملائک که صف ها می بستند ﴿۵۳﴾
پس فریب داد قوم خود را پس اطاعت کردند او را هرآئینه ایشان بودند قوم نافرمان ﴿۵۴﴾
پس چون خفه کردند ما را انتقام گرفتیم از ایشان پس غرق ساختیم ایشان را همه ﴿۵۵﴾
پس ساختیم ایشان را نمونه گذشته پیش و عبرت برای آیندگان ﴿۵۶﴾
و چون ذکر کرده شود پسر مریم بطور مثال آنوقت قوم تو از این سبب شور میکنند ﴿۵۷﴾
[۵۳] این نیز تکذیب و تحقیر موسیٰ علیه السلام را میکنند به طریقه قیاس کردن رسولان اللّه تعالٰی را با قاصدان پادشاهان دنیا - در آن زمانه به قاصد بسیار مقرب ایشان دستوانه ها و حلقه های طلا میپوشانیدند و در همراهی او بسیار خدمتگاران را روان میکردند از این سبب فرعون بر موسیٰ علیه السلام این دو اعتراض را کرد و ثابت میکرد که او رسول نیست -
[۵۴] (فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ) این دعوی پیش فرعون و تحقیر کردن موسیٰ علیه السلام سبب برای جهل قوم فرعون شد و این جهل ایشان سبب اطاعت فرعون شد -
فایده: طریقه پیران و علمائی باطل پرست نیز مانند فرعون است که ایشان مریدان و شاگردان خود را از علم قرآن و سنت و از تحقیق منع میکنند تا جاهلان باقی بمانند و اطاعت ایشان را کنند -
[۵۵] در این آیت عذاب فرعونیان را ذکر میکند برای تخویف منکران دیگر (فَلَمَّا آسَفُونَا) اسف به معنی غضب است و این نیز صفت اللّه تعالٰی است لیکن مشابه مخلوق نیست -
[۵۶] (سَلَفًا) این جمع سالف است مانند خدم جمع خادم است یا مصدر است اطلاق آن به جماعت نیز میشود و سلف مطلق به متقدمین گفته میشود اگر خیر باشد یا شر باشد از این سبب در وقت مدح به آن قید صالح و صالحین یکجا شده میتواند - و فرق بین سلف و مثل از یک چند وجوه است وجه اول این است که سلف نمونه گذشته عذاب و مثل واقعه برای گرفتن عبرت - دوم برای آنهای که مانند ایشان عمل کرده بودند در زمانه ایشان و مثل برای آنهای که بعد از آن مانند ایشان عمل میکنند - وجه سوم بنی اسرائیل در نجات یافتن سلف شد برای صالحان و فرعونیان مثل شد برای مردمان بد (فَجَعَلْنَاهُمْ) ضمیر برای هر دو با جمع راجع است -
[۵۸،۵۷] این زجر و تمهید برای واقعه عیسیٰ علیه السلام است - برای ربط آن با پیش دو احتمالات است اول اینکه جدال و عناد فرعونیان در مقابل موسیٰ علیه السلام ذکر شد حالا ضد و عناد مشرکین مکه را در مقابل نبی صل اللّه وعلیه وسلم ذکر میکند حاصل این است که نبی صل اللّه وعلیه وسلم ذکر احوال عیسیٰ علیه السلام را وقت به وقت برای اثبات توحید و رد بر مشرکین میکرد پس مشرکین شور میکردند که او هر وقت ذکر عیسیٰ علیه السلام را برای ما میکند مقصد او این است که از من الٰه بسازید چنانکه نصارا از عیسیٰ علیه السلام الٰه ساخته بودند پس معنی (أَآلِهَتُنَا خَيْرٌ أَمْ هُوَ) که الٰه ما بهتر است یا اٰلهه محمد صل اللّه وعلیه وسلم بلکه اٰلهه مابهتر است - احتمال دوم این است که ربط این با آیت (۴۵) است حاصل این است که آنوقت که گفت که در دین هیچ رسولی اجازه اٰلهه مجعول نیست - پس چون ایشان در قرآن ذکر عیسیٰ علیه السلام را شنیدند ایشان شور کردند که چرا برای عیسیٰ علیه السلام الوهیت داده نشده بود؟ و چون عیسیٰ علیه السلام الٰهه مجعول است پس الٰهه ما از او بهتر اند پس ایشان نیز الٰهه مجعول اند پس معنی أَآلِهَتُنَا خَيْرٌ أَمْ هُوَ یعنی الٰهه ما بهترراند یا عیسیٰ علیه السلام بلکه الٰهه ما بهتر اند (وَلَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلًا) یعنی هر وقت در قرآن در رد مشرکان عجز و عبدیت عیسیٰ علیه السلام به طریقه مثال ذکر کرده شود (مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلًا) یعنی این مشرکان که برای معبود من دون اللّه بطور مثال نام عیسیٰ علیه السلام را ذکر کرده است این صرف به طریقه ضد وعناد است از سببی که ایشان خوب میدانند که او الٰهه نبود -