لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿۱۶۴﴾ أَوَلَمَّا أَصَابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْهَا قُلْتُمْ أَنَّى هَذَا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱۶۵﴾ وَمَا أَصَابَكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَلِيَعْلَمَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۱۶۶﴾ وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ نَافَقُوا وَقِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا قَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا قَالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتَالًا لَاتَّبَعْنَاكُمْ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِيمَانِ يَقُولُونَ بِأَفْوَاهِهِمْ مَا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يَكْتُمُونَ ﴿۱۶۷﴾
به تحقیق احسان کرد آللّه تعالی بر مؤمنان انگاه که فرستاده در ایشان رسول از جنس خودشان می خواند بر ایشان آیت های اللّه تعالی را و پاک می سازد ایشانرا و می اموزد ایشانرا کتاب (قرآن) و فهم دین (سنت) گرچه بودند پیش البته در گمراهی اشکار ﴿۱۶۴﴾
آیا وقتی که رسید به شما رنجی که رساندید شما دو چند آنرا پس می گوئید از کجا آمد این؟ بگو: این از طرف نفس های خود شماست هرآئينه اللّه تعالی بر هرچیز تواناست ﴿۱۶۵﴾
و مصیبتی که رسید بشما روزی که روبرو شدند هردو لشکر پس این به حکم اللّه تعالی است وبرای این که اشکار سازد مومنان را ﴿۱۶۶﴾
وبرای این که اشکار سازد کسانی را که منافق بودند و گفته شد به ایشان که بیائید بجنگید در راه اللّه تعالی یا دفع کنید دشمن را ، گفتند: اگر میدانستیم جنگ را البته پیروی میکردیم شمارا ایشان در این روز به کفر زیاد نزدیک تر اند به نسبت ایمان ایشان میگویند به دهن های خویش آنچه نیست در دلهای ایشان ، واللّه تعالی داناتر است به آنچه پنهان میدارند ﴿۱۶۷﴾
[۱۶۴] در این صفت دیگر نبی صل اللّه وعلیه وسلم است و این به مثال دلیل است برای آیت پیش یعنی نبی خائن شده نمی تواند زیرا که بعثت او احسان اللّه تعالی است و به همراه خائن احسان شده نمی تواند و چهار فرایض او را ذکر کرده است اشاره به این است که این مسٔولیت هر امیر مسلمین است - و این در آیات (۱۲۹ -۱۵۱) سوره بقره با تفسیر گذشته است -
فایده: این آیت دلیل است که نبی بشر بود کسی که از بشریت او منکر است یا در آن شک می کند پس منکر این آیت است صاحب روح المعانی چنین نوشته است -
[۱۶۵] در این سه آیات حکمت ها و اسباب دیگر هزیمت احد را ذکر می کند برای جواب سوال منافقین (مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ) از سبب اعمال شما چنانچه در آیت (۱۵۲) ذکر شدند -
[۱۶۶] در این آیت سبب دیگر هزیمت ذکر شده است (فَبِإِذْنِ اللَّهِ) مراد از این قضاء و تقدیر اللّه تعالی است -
[۱۶۷] در این اسباب دیگر هزیمت را ذکر کرده است (أَوِ ادْفَعُوا) این علت دیگر قتال است که زیاد کردن لشکر و دفاع کردن نیز جهاد است (لَوْ نَعْلَمُ) مراد این است که اگر ما می دانستیم که این جهاد فی سبیل اللّه است پس ما با شما شرکت می کردیم یا این مطلب است که اگر ما می فهمیدیم به طریقه جهاد پس ما با شما همراهی می کردیم و در این آیت چهار قبایح منافقین ذکر است (هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ) گاهی منافق به اظهار قول یا عمل کفر به کفر خوب نزدیک می گردد -