لَيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلَا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ وَلَا يَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا ﴿۱۲۳﴾ وَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ نَقِيرًا ﴿۱۲۴﴾ وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا ﴿۱۲۵﴾ وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُحِيطًا ﴿۱۲۶﴾
نیست (دین و جزا وابسته) به خواهشات شما و نه به خواهشات اهل کتاب ، هر که عمل کند عمل بد (شرک) عوض داده میشود به او و نمی یابد به خود غیر اللّه تعالی حامی و نه مددگار ﴿۱۲۳﴾
و هرکه عمل کند از اعمال نیک مرد باشد یا زن حال آنکه او موحد باشد پس آن کسان می درآیند در جنت و ظلم نمی شود بر ایشان به اندازه لکه خسته خرما ﴿۱۲۴﴾
و کیست نیکو تر به اعتبار دین از کسی که تابع ساخت روی خود را خاص به اللّه تعالی حال آنکه او نیکوکار است و پیروی کرده دین ابراهیم علیه السلام را که موحد پخته بود و گرفت اللّه تعالی ابراهیم علیه السلام را دوست ﴿۱۲۵﴾
و خاص در اختیار اللّه تعالی است آنچه در آسمانهاست و آنچه در زمین است و هست اللّه تعالی بر هر چیز احاطه کننده (در علم و قدرت) ﴿۱۲۶﴾
[۱۲۳] این تنبیه است و مطلب آیت این است که دین تابع خواهشات امیان و ملایان نیست زیرا که در آن صورت دین خواهشات شرک و بدعت است و همچنین جزا آنها تابع خواهشات آنها نیست که شرک می کنند و جزا برای ایشان داده نخواهد شد این فکر آنها غلط است (سُوءًا) کفر و شرک مراد است که بر آن سزا دادن لازم است و اگر عام مراد شود پس مراد از آن گناهی است که اللّه تعالی معاف نه کند و (يُجْزَ بِهِ) جزا (بدله نیک) نیز عام است هر تکلیف و غم که بر انسان می آید تا این که خار در پای بشکند بدله گناه مسلمان شده می تواند -
[۱۲۴] این مژده اخروی است و بیان حاصل دین است که ایمان و عمل صالح است (ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى) این رد است بر آنانی که آنقدر مونث را تحقیر می کنند که أنها را از پاداش اعمال نیک نیز محروم می دانند -
[۱۲۵] این علت مژده پیش است که به جنت از سببی داخل می گردد که دین آن نیکو است به موافقت دین ابراهیمی (أَسْلَمَ) در اینجا اسلام به معنی پیروی کردن است و احسان به معنی توحید و اخلاص است (خَلِيلًا) به دوست مخلص گفته می شود که در قلب آن برای دوستی دیگری جای نباشد -
[۱۲۶] این مسئله توحید است که متصرف و صاحب اختیار صرف اللّه تعالی است و داننده غیب نیز صرف اللّه تعالی است و این خلاصه صفات اللّه تعالی است و خلاصه دین ابراهیمی است -