فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۴۵﴾ قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللَّهُ سَمْعَكُمْ وَأَبْصَارَكُمْ وَخَتَمَ عَلَى قُلُوبِكُمْ مَنْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِهِ انْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ ثُمَّ هُمْ يَصْدِفُونَ ﴿۴۶﴾ قُلْ أَرَأَيْتَكُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُ اللَّهِ بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً هَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الظَّالِمُونَ ﴿۴۷﴾

پس بریده شد ریشه آن قومی را که ظلم کرده بودند و همه ستایش خدا بودن خاص اللّه تعالٰی راست که پرورش کننده مردم است ﴿۴۵﴾
تو بگو: آیا میدانید که اگر بگیرد اللّه تعالٰی گوش های شما را و چشم های شما را و بند کند دلهای شما را (عقول) کیست معبود بغیر اللّه تعالٰی که بیارد به شما این را (این طاقت ها را) ببین چگونه هرگونه بیان میکنیم دلایل را باز ایشان روی می گردانند (از آن) ﴿۴۶﴾
بگو: خبر دهید مرا اگر بیاید عذاب اللّه تعالٰی در روز یا شب هلاک نمی گردند (به این عذاب) مگر قوم ظالمان (مشرکان) ﴿۴۷﴾

[۴۵] این آیت دلیل است که بر هلاکت ظالمان حمد گفتن اللّه تعالٰی به کار است مراد از (دَابِرُ) آخر و نسل است یعنی نسل ظالمان را اللّه تعالٰی از بین میبرد (وَالْحَمْدُ لِلَّهِ) اهلاک این چنین کفار برای اهل ایمان نعمت بزرگ و رحمت است از این سبب باید الحمدللّه گفته شود -
[۴۶] این دلیل عقلی دیگر است پیش تکالیف عام را ذکر کرد و اینجا مصایب خاص را ذکر کرد - مطلب این است که شفا دهنده گوش ها ، چشم ها و دیوانه ها یک اللّه تعالٰی است کسی دیگری تکالیف را بر طرف کرده نمیتواند این آیت دلیل بر این سخن است که الٰه به معنی کار ساز و برآورنده حاجات است مراد از (قُلُوبِكُمْ) در اینجا عقول است مراد از بند کردن عقل دیوانه کردن است (أَرَأَيْتُمْ) این لفظ برای تعجب اندک و ارئیتکم در جای تعجب زیاد استعمال میگردد پس با ارئیتکم عذاب عام ذکر بود ودر اینجا مصایب خاص ذکر است (يَأْتِيكُمْ بِهِ) در این جمله بیان و تعریف الٰه است (نُصَرِّفُ) تصریف، به اقسام مختلف عبارات مضمون را ذکر کردن پس در قرآن ذکر توحید رسالت وغیره با دلایل عقلی و نقلی و زجر و با تخویف وغیره است -
[۴۷] این دلیل عقلی است که صاحب اختیار عذاب اللّه تعالٰی است - در آیت ۴۰ دو نوع عذاب ذکر بود دنیوی و اخروی ودر اینجاه دو نوع دیگر را ذکر میکند (دفعتاً و با نشانه ها) (یا در شب و روز) ودر اینجاه تقدیر عبارت این چنین است فَمَن يُهْلَكُ بِهِ وجواب آن (هَلْ يُهْلَكُ آه) یعنی اهلاک بر مشرکان خاص است و کسانی که از مشرکان برآت نکرده اند پس بر ایشان تبعاً اهلاک می آید -