الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ ﴿۸۲﴾ وَتِلْكَ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا إِبْرَاهِيمَ عَلَى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ ﴿۸۳﴾ وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿۸۴﴾

کسانیکه ایمان آوردند و نیامیختند ایمان خود را با شرک آن کسان ایشان راست ایمن (از عذاب) و ایشانند راه یافتگان ﴿۸۲﴾
و این است دلیل توحید ما داده بودیم ابراهیم علیه السلام را در مقابل قوم او بلند میکنیم مراتب کسی را که بخواهیم هرآئینه پرودگار تو باحکمت داناست بر هر چیز ﴿۸۳﴾
و بخشیدیم او را اسحق علیه السلام و یعقوب علیه السلام هر یکی را از ایشان هدایت کردیم (به توحید) و به نوح علیه السلام هدایت توحید کردیم پیش از این و از اولاد نوح علیه السلام (هدایت به توحید کردیم) به داود علیه السلام و به سلیمان علیه السلام و به ایوب علیه السلام و به یوسف علیه السلام و به موسیٰ علیه السلام و به هارون علیه السلام و چنین جزا میدهیم نیکوکاران را ﴿۸۴﴾

[۸۲] این جواب آیت پیش است یا از طرف ابراهیم علیه السلام یا از طرف اللّه تعالٰی ، مراد از (بِظُلْمٍ) در این آیت شرک است چنانچه در حدیث بخاری آمده است و در آیت (۱۳) سوره لقمان است - از این آیت اشکار گردید که بعضی مردم به ایمان خود شرک را خلط میکنند به طور مثال اللّه تعالٰی را قبول دارند ، رسول را قبول دارند ، کتاب را قبول دارند لیکن با او غیر اللّه تعالٰی کسی دیگر را مانند نبی ولی وغیره را برآورنده حاجات ، مشکل کشا ، صاحب اختیار و غیب دان مانند اللّه تعالٰی میدانند پس به ایمان او اعتباری نیست بلکه او مشرک است چنانچه در آیت (۱۰۶) سوره یوسف است -
[۸۳] این دلیل آیت پیش است که این کلام گذشته ابراهیم علیه السلام (از قال هذا ربی الی مهتدون) را بطور حجت بر قوم خود پیش کرده بود (آتَيْنَاهَا) به طریقه وحی است - (عَلَى قَوْمِهِ) یعنی برای دانستن ابراهیم علیه السلام نیست بلکه استدلال است در مقابله قوم خود (نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ) همچنین در سوره یوسف نیز است - فرق اینست که در سوره یوسف علم تدبیر و سیاست و دفع کردن نصرت دنیویه سبب رفع درجات است و در این سوره علم حجت و استدلال و دفع نصرت اخرویه سبب رفع ساخته شده است -
[۸۴] این ذکر هفده انبیاء علیه السلام است به این سبب که توحید عقیده همه بود - و ایشان برای تبلیغ آن برگزیده شده بودند پس این مسئله اجماعی و اتفاقی است و این دلیل نقلی است باز جدا جدا صفات این انبیاء علیه السلام بود (هَدَيْنَا) مراد از آن وحی توحید و محکم شدن بر توحید است (ذُرِّيَّتِهِ) این ضمیر به نوح علیه السلام راجع است نه به ابراهیم علیه السلام از سببی که یونس و لوط علیهما السلام از اولاده ابراهیم علیه السلام نبودند (وَأَيُّوبَ) بر آن صرف ابتلاء بود و بر (يُوسُفَ) نعمت و ابتلاء هر دو جمع شده بود (وَكَذَلِكَ) چنانچه به ابراهیم علیه السلام رفع درجات حاصل شد همچنین این جزا به کسانی داده میشود که احسان (پخته شدن بر توحید) میکنند (نَجْزِي) مراد آن نبوت نیست از سببی که نبوت به کسب حاصل نمیگردد -