وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَنْ قَالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَائِكَةُ بَاسِطُو أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنْتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ ﴿۹۳﴾ وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَى كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَتَرَكْتُمْ مَا خَوَّلْنَاكُمْ وَرَاءَ ظُهُورِكُمْ وَمَا نَرَى مَعَكُمْ شُفَعَاءَكُمُ الَّذِينَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِيكُمْ شُرَكَاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَيْنَكُمْ وَضَلَّ عَنْكُمْ مَا كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ ﴿۹۴﴾

و کیست ظالمتر از کسیکه بربست بر اللّه تعالی دروغی یا گفت که وحی فرستاده شده به من وحال آنکه وحی فرستاده نشده به او چیزی و از آن کس که گفت که نازل گردانم مانند آنچه اللّه تعالٰی نازل گردانیده و اگر ببینی تو که باشند ظالمان در شداید مرگ و فرشتگان دراز میکنند دست خود را (میگویند) بیرون آرید روحهای خود را امروز جزا داده خواهید شد عذاب ذلت به سبب آنکه می گفتید بر اللّه تعالٰی سخنهای ناحق (از شرک و بدعت) و بودید که از آیات او تکبر میکردید ﴿۹۳﴾
و بدرستیکه آمدید برای حساب بسوی ما یک یک چنانچه آفریده بودیم شمارا بار اول و گذاشتید آنچه (نعمات) داده بودیم شما را پس پشت تان و نمی بینیم با شما شفیعان شما را آنهای که گمان بردید که بدرستی ایشان در مال و اولاد شما شریک میباشند هرآئینه بریده شد پیوند میان شما و گم شد از شما آنچه گمان میکردید ﴿۹۴﴾

[۹۳] بعد از صدق قرآن تنبیه به سه نوع ظلم ایشان است که تعلق به مخالفت به قرآن دارد اول (افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا) به تحریف کردن لفظی و معنی آن و به نسبت کردن شرک به اللّه تعالٰی دوم علاوه بر افتراء دعوی نبوت دروغین را میکند (الظَّالِمُونَ) این شامل سه نوع ظالمان است و قرطبی گفته است داخل است در آن کسی (صوفیاء) که اعراض میکنند از قرآن و سنت و از طریقه سلف صالحین و دعوی علم احکام را به پاکی دل میکنند و بر علم خضر علیه السلام دلیل می گیرند پس این زندقه و کفر است (غَمَرَاتِ الْمَوْتِ) حال جان کندن است پیش از حال برزخ و قیامت (بَاسِطُو أَيْدِيهِمْ) دست های خویش را دراز میکنند برای قبض کردن روح ایشان و (أَخْرِجُوا) برای تنبیه است که زود باشید روح خودرا بکشید و کشیده نمی توانند معنی دیگر این است که دراز میکنند دست های خود را برای زدن آنها (أَخْرِجُوا) یعنی نجات بدهید خود را از عذاب (الْيَوْمَ) مراد از آن عذاب برزخ است یا عذاب حشر است (غَيْرَ الْحَقِّ) به دو نوع اول راجع است (وَكُنْتُمْ عَنْ آيَاتِهِ) به نوع سوم راجع است (الْهُونِ) چون این سه دعوی از وجه تکبر است پس سزای ایشان به اهانت زیاد است -
[۹۴] در این ذکر زوال اسباب استکبار است که آن سه است اول گروه ها ، پیروان و مریدان وغیره - دوم مالها ملکیت صفات وغیره - سوم پیران متبوعین مددگاران (لَقَدْ جِئْتُمُونَا) این در هنگام برزخ گفته میشود یا این ترس اخروی است به بیان کردن پنج حالات (فُرَادَى) بغیر از مال و اولاد و نوکران ، پیروان ، شاگردان وغیره (مَا خَوَّلْنَاكُمْ) خول نعمت های که اللّه تعالٰی به انسان در دنیا داده است مانند مالها ، غلامان ، زمینداری ، پادشاهی ، سلطنت ، کارخانه وغیره (وَرَاءَ ظُهُورِكُمْ) یعنی مانند چیزی که در پشت گذاشته شود پس از آن فایده گرفته نمیتواند بلکه به پشت می بیند گردن آن کج میشود (شُفَعَاءَكُمُ) آن معبودان ، بزرگان ، پیران وغیره که از ایشان حاجات خویش را میخواستند به این عقیده که با اللّه تعالٰی شریک هستند در صفات و عبادات (فِيكُمْ) یعنی در اموال و اولاد شما برای ایشان نذر و نیاز بود - و در این آیت رد است به شفاعت شرکیه از نیکان (بَيْنَكُمْ) بین از اضداد است به فصل (جدایی) و وصل هردو گفته میشود (وَضَلَّ) در این زیادت است از ما قبل یعنی اگر بالفرض قطع نشود باز نیز مقصد شان برباد است - ضَلَّ به معنی گم شدن و برباد شدن است -