وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۴۱﴾ إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيَا وَهُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوَى وَالرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَلَوْ تَوَاعَدْتُمْ لَاخْتَلَفْتُمْ فِي الْمِيعَادِ وَلَكِنْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَيَحْيَى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ وَإِنَّ اللَّهَ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۴۲﴾

و بدانید که آنچه غنیمت گرفتید از چیزی پس هرآئینه برای اللّه تعالی است حصه پنجم آن و پیغامبر را و خویشاندان (رسول را) و یتیمان و بی نوایان را و مسافران را اگر ایمان آورده اید به اللّه تعالٰی و آنچه فرو فرستادیم بر بنده خویش (مدد) روز فیصله شدن روزیکه روبرو شدند دو گروه و اللّه تعالٰی بر همه چیز تواناست ﴿۴۱﴾
وقتیکه بودید شما به کناره نزدیکتر و ایشان به کناره دورتر و قافله تجارت پائین تر روان بود از شما و اگر وعده میکردید البته اختلاف میکردید در وقت مقرر لیکن (اللّه تعالٰی جمع کرد شما را بی وعده) تا که به آنجام رساند اللّه تعالٰی کاری را که مقرر شده بود تا هلاک شود کسیکه هلاک شد بعد از دلیل و زنده ماند کسانیکه که زنده بودند بعد از دلیل و هرآئینه اللّه تعالٰی بر هر چیز شنوا و داناست ﴿۴۲﴾

[۴۱] از اینجا حصه دوم سوره است و در این نیز دو باب است باب اول الی آیت (۵۶) است در آن تشریح دعوی اول است و برای آن پنج علت است و یک قانون جهاد است و تنبیه است و تخویف دنیوی و اخروی است مطلب آیت این است که امیر جهاد باید غنیمت را پنج حصه کند و این حکم اللّه و رسول است چنانچه در آیت اول گذشته است که چهار حصه از غنایم تقسیم گردد و حصه پنجم حق بیت المال است که پنج مصرف آن در این آیت ذکر است ربط آن با پیش اینست که در آن حکم قتال ذکر شد پس در این آیت حکم ان مال را ذکر میکند که توسط قتال حاصل گردد که آن غنیمت است - و حلال شدن غنیمت آن خصوصیت این امت است در امت های پیش برای قبولیت مال غنیمت آتش از آسمان نازل میشد (لِلَّهِ) ذکر اللّه تعالٰی به طور اختیار مطلقه و تبرک است (وَلِلرَّسُولِ) این حصه در نزد بعضی علماء به زندگی آن خاص بود برای او و اهل او و مهمانان وغیره و بعد از وفات او ساقط شده است و در نزد بعضی علماء این حصه در بیت المال جمع میگردد برای مصالح مسلمانان و علماء که مدرسین فقه و حدیث اند مصارف آنها از این داده میشود (شربینی و ابن کثیر) (وَلِذِي الْقُرْبَى) مراد از آن ذوی قربا رسول صل اللّه وعلیه وسلم است که ایشان صرف بنی هاشم و بنی مطلب اند - ودر این آیت بیان علت اول است به توسط (إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ) که چون شما ایمان به اللّه تعالٰی دارید و یقین میکنید که در روز بدر اللّه تعالٰی امداد شما را کرده است پس در غنیمت اختلاف چرا میکنید - جزای اِن پنهان است که واعلموا بر آن دلالت میکند (پس تقسیم غنایم را به این طریقه کنید) -
[۴۲] این علت دیگر برای این دعوی است حاصل اینست که جنگ شما را با گروه ابوجهل اللّه تعالٰی بغیر از کدام وعده کرد و برای شما فتح داد پس در غنایم جدال مکنید - تفسیر آیت اینست که در بدر یک حفره است در آن طرف آن که به مدینه نزدیک بود لشکر مسلمانان بود و به طرف دیگر آن که از مدینه دور بود وبه مکه نزدیک بود و از مکه به آن راه برآمده بود لشکر ابوجهل قرار داشت و قافله ابوسفیان به طرف پایان تر از مدینه در کنار بحر روان بود از بدر سه میل دور بودند (لَاخْتَلَفْتُمْ) اختلاف از هردو طرف واقع میشد زیرا که بر یکدیگر گمان زیاد بودن را میکردید (أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا) مراد از امر غلبه مومنان در قتال است (لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ) یک مطلب آن اینست که بعد از فتح بدر دلیل صداقت اسلام اشکار شد پس اگر کسی وفات شد مرگ آن پس از دیدن دلیل است و کسیکه زنده باشد نیز دلیل را دید - مطلب دوم آن اینست که مراد از هلاکت کفر است و مراد از حیات ایمان است و بسیاری مفسرین قول دوم را پسندیده است (وَإِنَّ اللَّهَ) این معطوف است به احوال مومنان و کافران که در جملات پیش ذکر شد -