إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ﴿۳۶﴾ إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُحِلُّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّمُونَهُ عَامًا لِيُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَيُحِلُّوا مَا حَرَّمَ اللَّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ﴿۳۷﴾
هرآئینه شمار ماه ها نزد اللّه تعالٰی دوازده ماه است در حکم اللّه تعالٰی از روزیکه آفرید آسمانها و زمین را از آنجمله چهار ماه عرت است این است دین محکم پس ستم مکنید در این ماه ها برخویشتن و جنگ کنید با مشرکان همه ایشان چنانکه جنگ میکنند با شما همه و بدانید که هرآئینه اللّه تعالٰی خاص با متقیان است ﴿ ۳۶ ﴾
جز این نیست که به پشت انداختن (ماه حرام) زیادتی است در کفر آفزوده میشود با آن در گمراهی کافران حلال میشمارند آن ماه را یک سال و حرام میشمارند آنرا سال دیگر تا کامل کنند شمار آن ماه های را که عزت داده است اللّه تعالٰی پس حلال میگردانند (با این طریقه) ماه های را که حرام ساخته است اللّه تعالٰی آراسته کرده شده به ایشان کردارهای بد ایشان و اللّه تعالٰی توفیق نمیدهد قوم کافران را ﴿ ۳۷ ﴾
[۳۶]
در این آیت کریمه نیز رد است بر اهل کتاب که در نزد آنها در سال از دوازده ماه چند روزی اضافه بود و در بعضی سال ها نزد آنها سیزده ماه بود و این سبب بهم کردن حج و رمضان است همچنان رد است بر مشرکین عرب که ایشان ماه های حرمت را تبدیل میکردند و اهل کتاب نیز در آن با ایشان متفق بودند (الدِّينُ الْقَيِّمُ) قرطبی گفته است حق این است که دین به معنی مشهور آن است و قَيِّمُ به معنی مستقیم است از سببی که این دین ابراهیم علیه السلام است و در این آیت باز امر قتال با همه مشرکین است (فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ) معنی این است که ظلم مکنید در این همه ماه ها با زیاده کردن در آن همچنین با تیدیل کردن آن و با پیش آوردن و به عقب آنداختن آن و به دیگر گناهان -
فایده ۱: این آیت دلیل بر این است که در احکام شریعت اعتبار به حساب ماه است نه به حساب آفتاب -
فایده ۲: به حساب ماه های قمری تمام روز های سال سه صدو پنجاه است و به حساب شمسی سه صدو شصت و پنج روز و حصه چهارم روز است - پس سال شمسی از سال قمری تقریباً ده روز بیشتر است پس در سه سال یک ماه بیشتر میگردد پس سال سیزده ماه میشود و این خلاف قانون اللّه تعالٰی است -
فایده ۳ - (كَافَّةً) یعنی همه اقسام مشرکان یا همه ماه ها بنابر معنی آخری این آیت ناسخ حرمت قتال در ماه های عزت است -
[۳۷] در این آیت رد بر یک رسم باطل مشرکان است که آن به ماه ها تعلق دارد چنانکه در آیت پیش رد بر کتابیان بود بر زیادت ماه ها تفصیل آنست که سه ماه حرمت پئ یکدیگری میباشد ذوالقعده ، ذوالحجه و محرم - پس برای عرب مشرکین مشکل بود که سه ماه پئ در پئ از جنگ کردن صبر کنند پس وقتیکه در حج از مناه بازگشت میکردند پس یک شخص از بنو کنانه استاد میشد که نام آن قلمس بود و فیصله آنرا کسی رد کرده نمیتوانست آنها برای او میگفتند که در حرمت محرم برای ما النَّسی (به پشت انداختن) بکن پس او میگفت که حرمت از محرم به صفر منتقل شد پس ماه حرم را ایشان حلال می ساختند در سال دیگر این حرمت به ربیع الاول منتقل میشد و به همین گونه هر سال به ماه های دیگری منتقل میساختند پس در این رسم کفر این بود که تحلیل حرام را میکردند زیرا در این آیت به آن زیاد شدن کفر گفته شد یعنی دیگر کفریات ایشان نیز بود لیکن تحریم و تحلیل ماه ها از جانب خود این کار دیگر کفر بود پس چنانکه در ایمان افزودی میشود همچنین در کفر نیز زیادت می شود (يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا) اضلال به وسوسه شیطان است اگر انسی است یا جنی است (لِيُوَاطِئُوا) یعنی ایشان صرف به شمار اعتبار میدهند و وصف تحریم را تبدیل میکنند پرواه آنرا ندارند -