حَتَّى إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِيهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ آمَنَ وَمَا آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِيلٌ ﴿۴۰﴾ وَقَالَ ارْكَبُوا فِيهَا بِسْمِ اللَّهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا إِنَّ رَبِّي لَغَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۴۱﴾ وَهِيَ تَجْرِي بِهِمْ فِي مَوْجٍ كَالْجِبَالِ وَنَادَى نُوحٌ ابْنَهُ وَكَانَ فِي مَعْزِلٍ يَا بُنَيَّ ارْكَبْ مَعَنَا وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِرِينَ ﴿۴۲﴾ قَالَ سَآوِي إِلَى جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ ﴿۴۳﴾

تا وقتیکه آمد حکم ما (باهمراه عذاب) وجوشید تنور گفتیم سوار کن در کشتی از هر جنس جفت (یعنی) دو تن و فامیل خود را بغیر آنکه سبقت کرده است بر او فیصله عذاب و کسانی را که ایمان آورده اند و ایمان نمی آرند بر او مگر اندک کسان ﴿ ۴۰ ﴾
فرمود اللّه تعالٰی سوار شوید در کشتی به نام مدد اللّه تعالٰی است روان شدن آن و ایستاده شدن آن هرآئینه پروردگار من آمرزنده است ﴿ ۴۱ ﴾
و این کشتی روان بود بر ایشان در موج های مانند کوها و آواز داد نوح علیه السلام پسر خود را و او بود در کنار کشتی ای پسر من سوار شو با ما و مشو همراه با کافران ﴿ ۴۲ ﴾
گفت او پناهی خواهد گرفتم بسوی کوهی که نجات دهد من را از این آب گفت نوح علیه السلام نیست هیچ نجات دهنده امروز از عذاب اللّه تعالٰی مگر او ذاتیکه رحم میکند (یعنی اللّه تعالٰی) و آمد در میان ایشان موج پس گشت از غرق شدگان ﴿ ۴۳ ﴾

[۴۰] (حَتَّى) ابتدائیه است (التَّنُّورُ) مراد از آن تنور عام است یا تنور خاص خانه نوح علبه السلام است یا مراد از آن روی زمین است یعنی که در تنور یا در روی زمین آب بیرون گردد و بجوشد و بعضی علماء میگویند که این کنایه از غضب الهی است (إِلَّا مَنْ سَبَقَ) در این اشاره است به یک فرزند نوح علیه السلام و همسر او و مراد از سبقیت سبقیت در تقدیر است یا در آیت (۳۷) است (زَوْجَيْنِ) آن دو چیزی که با یکدیگر محتاج باشند و جفت باشند به ایشان زوجان گفته میشود (إِلَّا قَلِيلٌ) در این بسیار اقوال است ادنی آن شش کسان اند بغیر از نوح علیه السلام و همسر مومن او و اعلی هشتاد کسان اند -
[۴۱] این امر از جانب اللّه تعالٰی برای نوح علیه السلام است یا ازجانب نوح علیه السلام برای قوم است و در این آیت ذکر وقت سوار شدن مردم است و اداب شرعی آنرا ذکر میکند (بِسْمِ اللَّهِ) متعلق به ارکبوا است یا به امداد مقرره است یابه (مَجْرَاهَا) است -
[۴۲] وهی تجری و از این تقدیر عبارت این است که ایشان سوار شدن در کشتی با بسم اللّه پس کشتی روان شد (وَنَادَى نُوحٌ ابْنَهُ) در این توجیه اول اینست که به نوح علیه السلام علم کافر بودن پسر آن نبود زیرا این آواز را داد ومراد (مَعْزِلٍ) این است که در کنار کشتی بود - توجیه دوم این است که بر کفر او عالم بود لیکن دعوت برای از نجات یافتن از کفر داد و معنی (ارْكَبْ) این است که ایمان بیاور و در کشتی سوار شو چنانچه گفته میشود نماز را ادا کن یعنی بعد از وضوء کردن نماز را ادا کن و مراد از (مَعْزِلٍ) این است که او به طرف دیگر دین بود - توجیه اول پسندیده است -
[۴۳] در این سه توجیهات است توجیه اول این است که مراد از رَحِمَ ربی رحم است و او اللّه تعالٰی است دوم آنکه عاصم به معنی معصوم است مانند معنی افق به معنی مدفوق توجیه سوم آنست که إِلَّا استثناء منقطع است به معنی لاکن است -