وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا ﴿۳۷﴾ كُلُّ ذَلِكَ كَانَ سَيِّئُهُ عِنْدَ رَبِّكَ مَكْرُوهًا ﴿۳۸﴾ ذَلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ وَلَا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ فَتُلْقَى فِي جَهَنَّمَ مَلُومًا مَدْحُورًا ﴿۳۹﴾ أَفَأَصْفَاكُمْ رَبُّكُمْ بِالْبَنِينَ وَاتَّخَذَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِنَاثًا إِنَّكُمْ لَتَقُولُونَ قَوْلًا عَظِيمًا ﴿۴۰﴾
و مرو در زمین به تکبر هرآئينه تو نخواهی شگافت زمین را و نه رسی به کوه ها در بلندی ﴿۳۷﴾
این همه در او کارهای بد نزد پروردگار تو نارواست ﴿۳۸﴾
این که ذکر شد از آنجمله است که وحی کرده است بسوی تو پروردگار تو از اخبار حکمت و مگردان با اللّه تعالٰی سزاوار پرستش دیگر را پس انداخته شوی در جهنم ملامت کرده شده رانده شده ﴿۳۹﴾
آیا پس برگزید شما را پروردگار شما به پسران و خود گرفت از ملائيک دختران را هرآئينه شما میگوئید سخن بزرگ ﴿۴۰﴾
[۳۷] در این نهی از ظلم ششم است که آن تکبر و نخوت است و مراد از مشِی مَرَحَا تکبر کردن است که اثر آن در گشتن اشکار میگردد ، یعنی تکبر در اصل در دل است لیکن اثر آن در ظاهر اشکار شدن بسیار قبیح است و در صفت مومنان در آیت (۶۳) سوره فرقان مشی هوناً آمده است و تشریح دیگر این در آیت (۱۹) سوره لقمان است و در مشی مرحا رقص کردن نیز داخل است و در تغسیر قرطبی بسیار بدی آن بیان شده است (إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ) حاصل اینست که تکبر از جهت گرنگی و قوت میباشد یا از بزرگ بودن و بلند بودن میباشد چون از سبب اول زمین را شگافته نمیتوانی و از سبب دوم به قله کوه ها رسیده نمیتوانی یعنی در انسان این هر دو صفات نیست پس تکبر چرا میکنید -
[۳۸] (ذَلِكَ) اشاره به اوامر و نواحی ذکر شده ماقبل است و مراد از سَيِّئُهُ ترک کردن اوامر اوست و ارتکاب کردن نواهی اوست و مکروه در شرع عین حرام است از این جهت اطلاق این بر مکروه تنزیهی مُحٌدَث است -
[۳۹] این تائید احکام ماقبل است یعنی این احکام وحی اللّه تعالٰی است و این حکمت است و در این تفسیر حکمت است آنکه در آیت (۱۲۵) سوره نحل گذشته است و در (وَلَا تَجْعَلْ) نهی هفتم از ظلم و شرک دوباره ذکر کرده است ، اشاره است که شرک ریشه همه مظالم است و چون در انسان با شرک این مظالم نیز موجود شود پس او بسیار ملامت شده و سزاوار تنبیهات میباشد از این جهت در اینجا ملوم مدحور را ذکر کرد و در آیت (۲۲) چون پیش فضایل را ذکر کرد و همچنین مشرک در این فکر است که الٰه برای من مدد و فضیلت خواهد داد در رد آنها مذموم مخذول را ذکر کرده بود -
[۴۰] در این آیت تنبیه به مشرکین باالملائیک است که ایشان میگفتند که ملائيکه بنات اللّه تعالٰی اند و این تفسیر ملوم و مدحور است که برای مشرکین تنبیه میدهد و این مدحوریت است و تفسیر این در آیت (۵۷) سوره نحل و آیت (۱۴۹) سوره صافات و آیت (۱۶۹) سوره زخرف است -