وَمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا ﴿۷۲﴾ وَإِنْ كَادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ لِتَفْتَرِيَ عَلَيْنَا غَيْرَهُ وَإِذًا لَاتَّخَذُوكَ خَلِيلًا ﴿۷۳﴾ وَلَوْلَا أَنْ ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا ﴿۷۴﴾
و هر که باشد در این دنیا کور (به نبودن دلیل) پس او در آخرت کور است و گمراه تر است ﴿۷۲﴾
و هرآئينه میخواهند مشرکان که باز دارند ترا از بیان آن سخن که وحی فرستادیم بسوی تو تا بربندی برما غیر آنرا و آنگاه البته بگیرند ترا دوست ﴿۷۳﴾
و اگر آن نبودی که ثابت داشتیم ترا هرآئينه نزدیک بودی که میل کنی بسوی ایشان میل اندک ﴿۷۴﴾
[۷۲]در این آیت تخویف اخروی است و مراد از (أَعْمَى) از اول کور دل مراد است یعنی که تقلید بدون دلیل باطل را میکند و معنی دوم اعمی به معنی خودش است یا مراد از این نیز بی دلیل است مانند فعمیت علیهم الانباء آیت (۶۶) سوره قصص و وضاحت این در آیت (۱۲۴) سوره طٰهٰ است -
فایده: اگر شبهه کرده شود که در دیگر روایات تصریح است که ایشان در روز حشر چشم خواهند داشت مانند که در آیت (۲۲) سوره ق و آیت (۳۸) سوره مریم ذکر است جواب اینست که در قیامت مقامات مختلف است ، در بعضی مقامات اعمیٰ خواهند بود و در بعضی سالم خواهند بود و در لفظ حشر و بعث نیز فرق است بعث برخاستن از قبر است و در حشر در میدان جمع شدن است اعمیٰ را در حشر ذکر کرده است نه در بعث (وَأَضَلُّ سَبِيلًا) یعنی گمراهی ایشان بصورت کامل اشکار خواهد شد یا مراد از سبیل راه جنت است -
[۷۳] در این احتراز از مداهنت کردن است ، یعنی مشرکان و دیگر مردم باطل پرست بر اهل حق کوشش میکنند که در بیان کردن حق نرم شود ، مثلاً مشرکان برای رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم گفتند که تو اِلٰهه مارا شفعاء قبول کن ما باتو همراه ایم - و در لفظ (لِتَفْتَرِيَ) اشاره است که کسی وحی (قرآن وسنت) را ترک کرد ضرور بر اللّه تعالٰی افتراء میکند (وَإِنْ كَادُوا) مخفف از مثقل است در اصل انَّهُ است - كَادُوا به معنی اداره کردن و کوشش کردن است (الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ) مراد از آن توحید است زیرا که دشمنی ایشان با توحید است چنانچه در آیت (۴۶) گذشته است و مراد از (غَيْرَهُ) شرک است (خَلِيلًا) آن دوستی است که حاجت دل بر او شده میتواند یا آنست که برای محبت او دل از محبت های دیگر خالی باشد مراد از آن دوست مخلص و قریب است -
[۷۴] این دلیل است که پیغمبر به مشرکان هیچ مداهنت نکرده است بلکه معصوم بود و در عصمت و تثبت محتاج اللّه تعالٰی بود و در این بسیار تاکیدات است یکی کِدتَّ دوم تَرکَنُ سوم شیٔاً (در اثبات) چهارم قلیلاً است -