لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ ﴿۲۸﴾ ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ ﴿۲۹﴾

تا حاضر شوند به منافع خود و یاد کنید نام اللّه تعالٰی را در روزهای معلوم بر آنچه داده است ایشان را از چهارپایان پس بخورید از آن و بخورانید مصیبت زده محتاج را ﴿۲۸﴾
پس دور کنند چرک خود را و ایفا کنند نذر های خود را و طواف کنند بیت (خانه) آزاد را ﴿۲۹﴾

[۲۸] در این آیت بعضی مقاصد حج را ذکر کرده است ، مراد از منافع فواید اخروی است که به ادا کردن مناسک حج حاصل میگردد ثواب ها آمرزش گناهان دعاها و قبولیت آن وغیره (وَيَذْكُرُوا) این حکمت خاص حج است یعنی ذبح را به نام اللّه تعالٰی خاص کردن برخلاف مشرکین که نذر و ذبح را به نام غیراللّه میکنند پس در حج تربیت توحید حاصل میگردد (أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ) مراد از این ایام قربانی است یوم النحر و دو روز بعد از آن و در روز چهارم اختلاف است مراد از (فَكُلُوا) این است که از آن خوردن برای خود را حرام مشمارید چنانچه مشرکان حرام می دانستند خوردن از آن سنت نبی صل اللّه وعلیه وسلم است - (الْبَائِسَ الْفَقِيرَ) گرسنه سخت و محتاج با (الْبَائِسَ) فقیر را از سببی ذکر کرد که گاهی گرسنه میباشد ولی ثروتمند مبباشد از کدام عارضه ای خوراک نمی کند برای او از این ندهد -
[۲۹] چون در سوره بقره اعمال حج را الی وقوف و رمی منیٰ ذکر کرده بود در این سوره اعمال پس از آنرا ذکر میکند یعنی در منیٰ ذبح کند و باز حلق کند - در (ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ) مراد این است که تفث موی ها و ناخن ها است دور کردن آنها واجب است در روز نحر ، و باز طواف فرض کند در (وَلْيَطَّوَّفُوا) طواف فرض مراد است (وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ) دیگر واجبات مراد است اگر بر خود نذر الٰهی را مانده باشد در باره مال یا ذبح حیوان پس وفا بر آن واجب است و اگر دیگر واجبات حج از جانب اللّه تعالٰی باشد -
فایده: وفا دلیل است که از چیز نذر شده خودش نخورد زیرا وفا به دادن کامل میگویند و این دلیل است که وفا به نذر واجب است (الْعَتِيقِ) در این بسیار وجوه است اول اینکه عتیق به معنی کهنه است و در حدیث صحیح تائید آن است که اولین مسجدی است که در روی زمین ساخته شده است و در سوره العمران (۹۶) چنین ذکر شده است ، به معنی آزاد نگه داشته شده از دست های جابران و ظالمان الی قرب قیامت و ترمذی روایت کرده است به سند حسن از عبداللّه ابن زبیر رضی اللّه عنهما که رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم فرموده است که برای این عتیق از سببی گفته میشود که غالب شده نمی تواند بر آن جبَّار ، و تفصیل آن در تفسیر قرطبی موجود است ، سوم اینکه آزاد است از ملکیت مردم - چهارم اینکه در این مردم از گناهان آزاد میشوند ، پنجم اینکه عتیق به معنی کریم و شریف است -