وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لَا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ ﴿۲۶﴾ وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ ﴿۲۷﴾

و چون جای دادیم ابراهیم علیه السلام را در جای بیت اللّه (گفتیم ما) که شریک مگردان با من هیچ چیز را و پاک کن خانه مرا برای طواف کنندگان و به قیام کنندگان (برای عبادت کنندگان) و به رکوع و سجده کنندگان ﴿۲۶﴾
و اعلان کن در میان مردم برای حج که بیایند پیش تو پیاده و سوار بر هر سواری تیز رفتار که می آیند از هر راه دور ﴿۲۷﴾

[۲۶] از این آیت الی آیت (۳۸) باب دوم است در این دلیل نقلی از ابراهیم علیه السلام است برای رد شرک فعلی و تفصیلی بیان مسایل حج است برای توحید فعلی به تعظیم کردن حرمات الٰهیه و تحلیل تحریمات غیراللّه و تعظیم شعائراللّه و تحذیر است و تحذیر نظر غیراللّه است و بیان هلاکت مشرک است به همراه تمثیل - در این آیت (۲۶) دلیل نقلی از ابراهیم علیه السلام است برای رد شرک و چون در آیت گذشته از الحاد فی الحرم منع کرد در این آیات طاعة خاصه حرم را ذکر میکند و چون مقصد کلان بناء بیت اللّه از بین بردن شرک است از این جهت (لَا تُشْرِكْ) را به آن ذکر کرد و در آیت طعن بر مشرکین مکه است که ایشان از پدرکلان خود (ابراهیم علیه السلام) مخالفت میکنند (وَطَهِّرْ بَيْتِيَ) تطهیر بیت اللّه عام است از شرک و کفر و بدعات و از دیگر پلیدی پاک ساختن ، و مقصود به این اعلان توحید است تا کسی بیت اللّه را با شرک پلید نه کند ، همچنین در سوره بقره (۱۲۵) گذشته است در آنجا عکوف را نیز ذکر کرده بود از سببی که بعد از طواف عکوف عبادت بهتر است و در این سوره عاکف را در آیت گذشته ذکر کرده است لذا در این آیت ذکر نکرد (لِلطَّائِفِينَ) ابن کثیر گفته است که طواف در تمام عبادات بسیار خاص است برای بیت اللّه پس شده نمی تواند در هیچ حصه زمین بغیر کعبه -
[۲۷] بعد از اعلان توحید اعلان حج است - در این ترتیب اشاره است که برای حاجی پیش از حج ترک کردن شرک ضروری است و همچنین اشاره است که حج عبادتی است که در آن تعلیم عملی توحید است از سببی که در این سفر کردن به خانه اللّه تعالٰی به نیت عبادت و طواف کردن است و چهارپایان را به نام اللّه تعالٰی نذر کردن و به نام او ذبح کردن است و این همه اعمال توحید است (ضَامِرٍ) آن جانور سواری که دارای جسم لاغر میباشد که در رفتار کردن خسته نمی شود - یا آن اند که از جهت بسیار سفر کردن نحیف و لاغر شده باشند در این ذکر دریاب را نکرده است زیرا دریاب متصل به مکه نیست پس اگر در دریاب بیاید باز هم در خشکه الی بیت اللّه میرود (فَجٍّ) در بین کوه ها به راه کشاده گفته میشود و به شهر مکه هر راه همین گونه است -