وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ آيَاتٍ مُبَيِّنَاتٍ وَمَثَلًا مِنَ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ ﴿۳۴﴾ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿۳۵﴾

و هرآئينه نازل کردیم برای شما آیت های وضاحت کننده و نمونه از کسانی که گذشته اند پیش از شما و وعظ برای پرهیزگاران است ﴿۳۴﴾
اللّه تعالٰی نور آسمانها و زمین است حال نور توحید او (در دل مومن مبلغ) مانند طاقی است که در آن چراغ باشد و این چراغ در شیشه باشد این شیشه گویا که او ستاره ایست درخشان افروخته میشود (این چراغ از روغن) از درخت بابرکت زیتون که نیست روبرو به آفتاب و نه خالص در سایه نزدیک است که روغن آن روشن شود اگر چه نرسیده است به آن آتش روشنی بر روشنی دیگر است هدایت می نماید اللّه تعالٰی از این نور خود هر که را خواهد و بیان میکند اللّه تعالٰی مثالها را برای مردمان و اللّه تعالٰی به هرچیز داناست ﴿۳۵﴾

[۳۴] در این آیت ترغیب به عمل کردن است بر قرآن کریم عموماً و بر این سوره خصوصاً یعنی احکام واضح و روشن است و واقعات قوم های گذشته نیز برای عبرت است ، و سخن های وعظ و نصیحت نیز در آن است و بر عمل کردن بر این تقویٰ حاصل میگردد (مُبَيِّنَاتٍ) بَیِّنات اکثر در احکام عقیده استعمال میگردد و مُبَیِّناتٍ در اعمال استعمال میگردد (مَثَلًا) در این اشاره به ذکر عذاب مخالفین است - در (مَوْعِظَةً) اشاره به بشارت های متقیان است -
[۳۵] از این آیت الی (۴۷) باب چهارم است در این دعوی توحید و مثال موحد است که دعوت به توحید میدهد با داشتن اوصاف اهل نور و بشارت به آنها است ، باز دو مثال اهل ظلمات کافران و مشرکان است باز پنج دلایل عقلی است و در اخیر ترغیب است - نام این آیت (۲۵) آیت نور است ربط آن به مضمون پیش این است چون دفع ظلمات شد که اعمال و اخلاق ناکاره است حالا ترغیب به نور میدهد - همچنین چون از اخلاق خبیثین منع کرد حال طیّبین را ذکر میکند - تشریح: الفاظ این آیت است (اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ) نور اسم اللّه تعالٰی از اسماء حسنیٰ او است بغیر از تشبیه و تمثیل به مخلوق - و دلالت میکند که آفریدگار آسمانها و زمین و مافیها و تدبیر و اداره کننده نظام آن و هدایت کننده یک اللّه تعالٰی است در این معنی کسی شریک او نیست این دعوی توحید است که در مخالفت منافقین بر اهل توحید بدنامی بسته اند و می بندند از بین بردن نور مقصد ایشان است لیکن در این مقصد هیچگاهی کامیاب نمی گردند مثال اخیر دلالت میکند که کسی مقابله این نور را نمی تواند -

چراغی را که ایزد بر افروزد         هر آنکس تف زند ریشش بسوزد

(مَثَلُ نُورِهِ) این نور غیر از نور اول است از سببی که در اینجا به اضافت ذکر کرده است و مضاف غیر میباشد از مضاف الیه پس مراد از این هدایت توحید و ایمان است از جانب اللّه تعالٰی در دل موحد باز چون این موحد به توحید و ایمان دعوت میدهد باز این نور در دنیا مشهور میشود (لَا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ) یعنی خالص در مشرق نمی باشد که همیشه آفتاب باشد و خالص در مغرب نمی باشد که همیشه در سایه باشد بلکه در زمین میانه حال است یا اینکه قریب به مشرق باشد نور از آن زود میگردد واگر قریب مغرب باشد پس سایه زود از آن جمع میشود بلکه در جای درمیانه است که تیل آن صاف میباشد - تشریح مثال: سینه مومن مشابه مشکوة است و دل مومن مشابه زجاجه است - در شیشه سه صفات است (۱) نه بسیار سخت مانند سنگ و نه بسیار نرم مانند خاک یا گِل (۲) صاف بودن (۳) شفاف بودن که از لابلای آن چیزها اشکار میشود همچنان دل مومن نرم است به همراه مومنان - سخت است بر کافران (أَذِلَّةٍ عَلَى المُؤمِنينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الكافِرينَ) (اَشِدّآءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَمآءُ بَینَهُم) و دل مومن صفا و پاک از شکوک و شبهات است و از جهت شفافیت اعمال و حکمت ها در دل مومن درخشان (روشن) میشود - و ایمان و عقیده مومن مشابه مصباح است که سبب روشنی است (كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ) یعنی چنانچه در شیشه این روشنی درخشان است مانند این ایمان در دل مومن سبب رسیدن به مقصد در تاریکیها است (يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ) مانند که چراغ از روغن زیتون روشن میگردد همچنین ایمان مومن حاصل شده است از علوم قرآن وحدیث - و ایمانی که تقلیدی باشد در آن شکوک و شبهات می آید دوام آن نمی باشد و ایمانیکه از قرآن و حدیث ماخوذ باشد او از شک و شبه پاک میباشد و دایم میباشد - و چنانچه زیتون در زمین درمیانه میباشد مانند این نزول قرآن در حجاز مقدس است که نه ملک شرقی است و نه غربی است (يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ) مانند که روغن این درخت زیتون بغیر از آتش زدن می درخشد همچنین علوم قرآن و سنت اگر کسی بر او ایمان دارد یا ندارد واضح و صفا است (نُورٌ عَلَى نُورٍ) مانند که با درخشیدن روغن روشنی مصباح جمع شد همچنین به همراه قرآن و سنت تائید دلایل عقلی یکجا شود ایمان تام و کامل میگردد وجه تشبیه این است مانند که این نور که موصوف به این صفات و حالات است غالب بر همه تاریکیها است و از دور اشکار میگردد و می درخشد و که در زجاجه محفوظ است خاموش کردن آن هم مشکل است مانند این موحد که دعوت توحید را در روشنی قرآن و سنت را آغاز کرده است مشهور در هر ملک است و مومنان با او محبت میکنند - و مردمان برای حاصل کردن روشنی دین نزد او می آیند و بر تمام مخالفین دین با حجت و رعب غالب میباشد و مخالفین از مقابله او عاجز میباشند روشنی او را از بین برده نمی توانند - (يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ) این نوع هدایت و نور را اللّه تعالٰی به بندگان خاص خود میدهد -