قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۲۰﴾ يُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ وَيَرْحَمُ مَنْ يَشَاءُ وَإِلَيْهِ تُقْلَبُونَ ﴿۲۱﴾ وَمَا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ ﴿۲۲﴾ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَلِقَائِهِ أُولَئِكَ يَئِسُوا مِنْ رَحْمَتِي وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۲۳﴾

بگو سیر کنید در زمین پس ببینید چگونه شروع کرده اللّه تعالٰی پیدایش را باز اللّه تعالٰی پیدایش میکند پیدایش بعدی را هرآئینه اللّه تعالٰی بر هر چیز قادر است ﴿۲۰﴾
عذاب کند هر کرا خواهد و رحم کند بر هر که خواهد و خاص بسوی او برگردانیده خواهید شد ﴿۲۱﴾
و نیستید شما عاجز کننده (اللّه تعالٰی را) در زمین و نه در آسمان و نیست شما را به جز اللّه تعالٰی نجات دهنده و نه مددگار ﴿۲۲﴾
و کسانی که کفر کرده اند بر آیات اللّه تعالٰی و ملاقات او این کسان ناامید اند از رحمت من و این کسان راست عذاب دردناک ﴿۲۳﴾

[۲۰] در این اثبات بعث بعدالموت است به نظر کردن در مخلوقات دیگر و در آیت گذشته دلیل بود بر تفکر کردن در آفرینش خود یعنی آن دلیل نفسی بود و این دلیل آفاقی است (بَدَأَ الْخَلْقَ) یعنی پیدایش اول حیوانات نباتات درخت ها بوته ها وغیره -
فایده: در آیت اول يُبْدِئُ فعل مستقبل را ذکر کرده است و در این آیت بَدَأَ فعل ماضی را ذکر کرده است زیرا انسان در پیدایش آن انسانها تفکر کرده میتواند که بعد از او در مستقبل پیدا میگردند و هر چه اشیای دیگر است بر پیدا شده های پیش نیز نظر کرده میتواند -
[۲۱] این نتیجه برای بیان ماقبل است و تخویف و ترغیب است و چون در ماقبل ذکر کافران را کرده است از این جهت عذاب را اول ذکر کرد (تُقْلَبُونَ) قلب برگشتن به حالتی است که از حالت اول بدل باشد و قیامت نیز چنین است -
[۲۲] این علت ماقبل است یعنی عذاب از جهتی داده میشود که با اللّه تعالٰی کسی مقابله کرده نمی تواند - (وَلَا فِي السَّمَاءِ) در آیت تقدیر عبارت است لَوکُنتُم فِیهَا (یعنی بالفرض اگر شما به آسمان بروید) یا وَمَاانتم خطاب عام است ملائیک آسمانی نیز در آن داخل است -
[۲۳] این نیز در تخویف داخل است چون پیش توحید و بعث بعدالموت را ذکر کرد پس در این آیت به منکرین توحید (برآیات اللّه) و به منکرین بعث به (لِقَائِهِ) تخویف شدید را ذکر کرد - زیرا که با يَئِسُوا اشاره است به محروم شدن از جنت ، و در عذاب الیم اشاره به دخول جهنم است -