فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ ﴿۱۰۲﴾ فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ ﴿۱۰۳﴾ وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ ﴿۱۰۴﴾ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿۱۰۵﴾ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِينُ ﴿۱۰۶﴾ وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ ﴿۱۰۷﴾ وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ ﴿۱۰۸﴾ سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ ﴿۱۰۹﴾

پس چون برسید به عمری که کار تواند کرد با پدر خود گفت ائ پسرک من به تحقیق من میبینم در خواب که من ذبح میکنم ترا پس فکر بکن چه رائ داری گفت او ائ پدر من بکن آنچه به تو امر میشود زود است خواهی یافت مرا اگر خواهد اللّه تعالٰی از صابران ﴿۱۰۲﴾
چون گردن نهادند هر دو به حکم اللّه و انداخت او را به پهلوی سر ﴿۱۰۳﴾
و آواز دادیم او را که ائ ابراهیم ﴿۱۰۴﴾
به تحقیق راست کردی خواب را به تحقیق ما چنین جزا میدهیم نیکوکاران را ﴿۱۰۵﴾
به تحقیق البته این امتحان اشکار بود ﴿۱۰۶﴾
و عوض دادیم او را یک ذبح شونده بزرگ ﴿۱۰۷﴾
و باقی گذاشتیم بر او در مردمان پسینیان ﴿۱۰۸﴾
(اینکه) سلام است بر ابراهیم علیه السلام ﴿۱۰۹﴾

[۱۰۲] از این آیت واقعه دیگر ابتلاء ابراهیم علیه السلام را ذکر میکند (السَّعْيَ) یعنی به چنین عمری رسید که با پدر خود کاروبار میتوانست و عبادت نیز کرده میتوانست و در این عمر مرگ فرزند سبب بسیار اندوه میباشد (أَرَى فِي الْمَنَامِ) این دلیل است که رویای انبیاء علیه السلام قطعاً وحی است که بر آن عمل کردن فرض است - (بحث ذبیح) اختلاف اهل علم است که ذبیح اسماعیل علیه السلام است یا اسحاق علیه السلام است در این سه قول است (۱) قول اول از توقف است زجاج وغیره از سبب تعارض دلایل در این توقف کرده اند (۲) قول دوم اینکه اسحاق علیه السلام است و این روایت است از عبداللّه بن مسعود رضی اللّه عنه و ابن عباس رضی اللّه عنهما و علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه و عباس رضی اللّه عنه و عکرمه رضی اللّه عنه و سعید بن جبیر رضی اللّه عنه و مجاهد و شعبی و از وغیرهم ، و این را بر گرزیده است ابن جریر و قرطبی - مفسر ابن کثیر فرموده است که این همه اقوال در اصل از کعب الاخبار نقل است و از او صحابه کرام و تابعین اخبار اسرائیلات را نقل میکردند و امام بخاری نوشته است که در اکثر روایات او دروغ است (۳) قول سوم این است که ذبیح اسماعیل علیه السلام است و این قول ابن عمر رضی اللّه عنهما و ابی هریره رضی اللّه عنه و علی رضی اللّه عنه و ابوالطفیل و سعید بن مسیب وغیرهم است و اکثر مفسرین و محدثین این قول را صحیح گردانیده است -
[۱۰۵،۱۰۴،۱۰۳] (أَسْلَمَا) هر دو تابع به حکم اللّه تعالٰی شدند یعنی ابراهیم علیه السلام اسباب ذبح کردن را آماده کرد و اسماعیل علیه السلام برای مذبوحیت آماده شد (لِلْجَبِينِ) جبین به هر دو طرف پیشانی گفته میشود و جبهه به پیشانی گفته میشود یعنی به پهلو انداخت مانند طریقه عام که برای ذبح کردن است -
[۱۰۶] (الْبَلَاءُ) به معنی امتحان و ابتلاء است و این معنی ظاهری است یا به معنی نعمت و احسان است و هذا اشاره به آیت بعدی است یعنی عوض به گوسفند -
[۱۰۷] (فَدَيْنَاهُ) فدیه دادن برای رهائی یک زندانی میباشد یعنی ابراهیم علیه السلام پسر را رها نمی کرد لیکن مابه فدیه از او نجات دادیم (عَظِيمٍ) یعنی قدر و مرتبه آن بزرگ بود از سببی که در عوض شخص بزرگ به شخص بزرگ داده شد و او یک گوسفند بود که اللّه تعالٰی از غیب فرستاد و به ابراهیم علیه السلام امر شد که این را ذبح کن این دلیل است که قربانی کردن با گوسفند افضل است - و بعضی مفسرین گفته اند که این قربانی کردن که سنت ابراهیم علیه السلام در همه امت ها جاری است این ذبح عظیم است -
[۱۱۱،۱۱۰،۱۰۹،۱۰۸] در این آیت احتیاج ابراهیم علیه السلام را برای اللّه تعالٰی در سلامتی و جزا ذکر کرده است و ذکر عبدیت او برای اللّه تعالٰی است -