فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۷۳﴾ ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿۷۴﴾ أَفَتَطْمَعُونَ أَنْ يُؤْمِنُوا لَكُمْ وَقَدْ كَانَ فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَسْمَعُونَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿۷۵﴾ وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ قَالُوا أَتُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ﴿۷۶﴾

پس گفتیم بزنید آنرا به پاره از آن ، چنین زنده می گرداند اللّه تعالٰی مردگان را و می نماید به شما دلایل خود را تا از عقل کار گیرید ﴿۷۳﴾
باز سخت شد دلهای ایشان بعد از آن پس این دلها مانند سنگ اند یا بیشتر در سختی زیرا که هرآئینه بعضی از سنگها آن است که روان میشود از آن جویها و هرآئینه بعضی از سنگها آنست که شق میشود و بیرون می آید از آن آب و هرآئینه بعضی از سنگها آنست که فرو می غلطد از ترس اللّه تعالیٰ - و نیست بی خبر اللّه تعالیٰ از اعمالی که میکنید ﴿۷۴﴾
ایا پس طمع دارید شما که ایشان قبول کنند سخنان شما را و حال آنکه بود یک گروپ از آنها که می شنیدند کلام اللّه تعالٰی را و سپس تبدیل میکردند معنی آنرا بعد از آنکه فهمیدند به مقصد آن و ایشان میدانند که این گناه است ﴿۷۵﴾
و وقتی که روبرو شوند با مومنان میگویند ما ایمان آوردیم و وقتیکه بروند بعضی ایشان با بعضی میگویند آیا خبر میدهید ایشانرا با آنچه آموخته اللّه تعالٰی شما را تا که دلیل بگیرند بر شما در نزد اللّه تعالٰی آیا پس شما از عقل کار نمیگیرید ﴿۷۶﴾

[۷۳] جسد مرده به یک حصه از گاو زده شد - یعنی گاو قبلاً ذبح شده بود و واقعه قتل بعداً شد پس اللّه تعالیٰ حکم داد (که به ذبح کردن آن تعظیم به آن که در عقاید شما بود ختم شد) که به یک حصه آن آنرا بزنید ، این روایت مشهور است و قول حسین بن علی رضی اللّه عنه این است که مرده به یک حصه خودش زده شد - اللّه سبحانه وتعالیٰ به هردو طریقه قادر است - (كَذَلِكَ) اشاره است که در این مقصد کلان اثبات بعث بعدالموت بود در باره صحیح کردن عقاید بنی آسرائیل در این مورد -
[۷۴] در این تنبیه است برای خوردان که نقل خباثت کلانها را میکنند - و سه نوع از سنگها ذکر شده - نوع اعلی که به بسیار مخلوقات از آن فایده میرسد و آب از آنها جاری است - نوع متوسط که به تعداد کم مردم از آن فایده میرسد - نوع ادنیٰ که به مردم از آن فایده نمیرسد ولی خودش خشوع دارد - در مردم نیک نیز این سه درجه به کار است اول دلهای که بسیار گریه میکنند دوم که کم گریه میکنند سوم آنکه به دل گریه میکنند گرچه در چشم ایشان گریه نمیباشد و آنهای که علاوه از این سه قسم اند از سنگ هم سخت تر اند - (قَسْوَةً) سخت بودن دل این است که از انابت (قبول) بودن خالی باشد و ضد و عناد در آن باشد و با آیات الٰهیه و مواعظ در آن اثری پدید نمی آید و از حدیث معلوم میگردد که این علامه بدبختی است (خَشْيَةِ) اشاره است که در جمادات نیز اللّه تعالٰی یک قسمی از معرفت و خشیت (ترس از اللّه تعالٰی) نهاده است -
[۷۵] در این آیت ذکر فریق اول است که تحریف (تغیر دادن) معنوی می کردند - تحریف به دو نوع است - یکی در معنی که آنرا تفسیر بالرائ نیز میگویند مقصد آن این است که این نوع تفسیر کردن که به ذریعه آن عقیده نادرست و عمل بد را خوب ثابت میکنند و با دیگر آیات و احادیث مخالفت آنها میباشد - دیگر تحریف لفظی است که الفاظ کلام اللّه را تبدیل کند و بجای آن دیگر الفاظ بنویسد یا بخواند هردو گناه و کفر است در اینجا معنی اول مراد است - (يَسْمَعُونَ كَلَامَ اللَّهِ ) مقصد از این تورات است که به اینها یک شخص یک آیت در دلیل پیش میکرد اینها دلیل غلط پیش میکردند اینها تاویل غلط آنرا می کردند این صریح دلیل است که الفاظ و حروف کتاب اللّه (که شنیده و خوانده میشود) این کلام اللّه است یعنی کلام لفظی کلام اللّه تعالٰی است - (عَقَلُوهُ) به مقصد آن فهمیدن - (وَهُمْ يَعْلَمُونَ) و به گناه تحریف کردن نیز فهمیدن -
[۷۶] دراین آیت ذکر فریق دوم منافقین است ، مطلب این است که ملایان کلان آنها که کافر اشکار بودند تحریف میکردند این هردو کافر (منافق) را منع میکردند که به مومنان مسئله تورات را بیان نکنید زیرا این مومنان به آن دلیل خواهند گرفت و بر شما غالب خواهند شد (عِنْدَ رَبِّكُمْ) مقصد از آن در قیامت حجت قایم کردن است که به کتاب رب حجت قایم خواهند کرد و شما را ملامت خواهند کرد -