يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ كَفَرُوا وَقَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ إِذَا ضَرَبُوا فِي الْأَرْضِ أَوْ كَانُوا غُزًّى لَوْ كَانُوا عِنْدَنَا مَا مَاتُوا وَمَا قُتِلُوا لِيَجْعَلَ اللَّهُ ذَلِكَ حَسْرَةً فِي قُلُوبِهِمْ وَاللَّهُ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۱۵۶﴾ وَلَئِنْ قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَحْمَةٌ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ ﴿۱۵۷﴾ وَلَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ ﴿۱۵۸﴾ فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ﴿۱۵۹﴾

ائ اهل ایمان: نه شوید مانند کسانیکه کافر شدند (به نفاق) و گفتند در حق خویشاوندان (هم نسبان) خویش وقتیکه سفر کنند در زمین یا باشند غازیان اگر می بودند نزد ما نه می مردند و نه کشته می شدند - تا گرداند اللّه تعالی این سخن را افسوس در دل های شان و اللّّه تعالی زنده میگرداند و می میراند و اللّه تعالی بر اعمال شما بیناست ﴿۱۵۶﴾
واگر کشته شدید شما در راه اللّه تعالی یا مردید هرآئينه آمرزشی از جانب اللّّه تعالی و بخشایشی بهتر است از آنچه (مال) جمع می کنند ﴿۱۵۷﴾
و اگر مردید یا کشته شدید ضرور اللّه تعالی جمع می گرداند شمارا ﴿۱۵۸﴾
پس به سبب رحمتی که از جانب اللّه تعالی است نرم دل شدی تو بر ایشان و اگر می بودی تو تندخو و سخت دل هرآئينه پراگنده می شدند از اطراف تو پس درگذر از ایشان و آمرزش خواه به ایشان و مشوره کن به ایشان در کار ، پس چون عزم کردی برای کاری پس بسپار خود را بر اللّه تعالی هرآئينه اللّه تعالی دوست میدارد توکل کنندگان را ﴿۱۵۹﴾

[۱۵۶] در این آیت تعلیم خلق حسن است برای دفع شدن از هزیمت آن اینکه با منافقین مشابهت نه کنید در اقوال و بطور خصوصی در استعمال کردن کلمه لو (اگر) در مقابله تقدیر (لِيَجْعَلَ اللَّهُ) لام عاقبت است برای لا تکونو یعنی عاقبت سخن ایشان صرف افسوس و حسرت می باشد دیگر فایده ندارد یا لام علت است متعلق با لاتکونوا و ذالک اشاره است برای قبول نه کردن سخن منافقین -
[۱۵۷] چون منافقین شهادت و مرگ را در راه اللّه تعالی بد می پنداشتند و از آن مردم را منع می کردند پس در این آیت برای شهادت ترغیب داد (وَرَحْمَةٌ) پاداش های خاص که در آن حصول جنت نیز داخل است -
[۱۵۸] در این آیت ذکر مرگ عام و قتل است اگر چه فی سبیل اللّه نباشد و چون در جهاد شهادت (قتل) بسیار می باشد پیش از مرگ خود پس در آیت پیش قتل را در اول آورد و در حالات عام مرگ زیاد می باشد از سبب مردن خود پس در این آیت مرگ را اول ذکر کرده است و گفته شده است که در هردو آیت برای سه نوع مردم اشاره است یک نوع مردم عمل می کنند برای مغفرت گناهان نوع دوم عمل می کنند برای حصول جنت و نوع سوم عمل می کنند برای حصول دیدار الهی -
[۱۵۹] در این آیت صفت نبی صل اللّه وعلیه وسلم است که اخلاق آن نرم بود اشاره است که به امیر جهاد نیز این گونه صفات به کار است و در این شان صحابه نیز ذکر است اگر چه در احد از آنها غلطی شده بود - (فَبِمَا رَحْمَةٍ) اشاره است که نبی صل اللّه وعلیه وسلم در اوصاف خود محتاج به رحمت اللّّه تعالی است - معنی توکل را در معالم التنزیل این چنین نوشته است ، که نمی پندارد کمک کننده بدون اللّه تعالی و نه رازق بدون آن - و نه باخبر از حالات خود بدون اللّه تعالی - همچنان توکل استعمال اسباب است موافق به حکم شرعی و اعتماد کردن بر اللّّه تعالی -