وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَى أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۶۰﴾ وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَيُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا يُفَرِّطُونَ ﴿۶۱﴾

و خاص اللّه تعالٰی او ذاتیست که می خواباند شما را در شب و میداند کارهای را که میکنید شما در روز باز شما را بیدار میکند به روز دیگر تا اینکه به انجام رسانیده شود میعاد معین باز خاص بسوی او بازگشت شماست باز خبر دهد شمارا به آن اعمالی که میکردید ﴿۶۰﴾
و خاص اللّه تعالٰی غالب است بلند تر است بر بندگان خود و می فرستد بر شما ملائیک نگهبان تا وقتی که بیاید به یکی شما مرگ قبض روح او میکند ملائیک ما و ایشان تقصیر نمی کنند در حکم اللّه تعالٰی ﴿۶۱﴾

[۶۰] این دلیل عقلی دیگر است که خوابیدن و بیدار شدن شما در اختیار اللّه تعالٰی است پیش عموم علم را ذکر کرد حالا عموم قدرت را ذکر میکند (يَتَوَفَّاكُمْ) توفی گرفتن یک شی بصورت کامل است اطلاق آن به خواب و مرگ هردو میشود سمعانی گفته است که در اینجاه مراد قبض نفس متمیزه متصرفه است (بِالنَّهَارِ) مراد از این روز گذشته است و مراد از فیه روز آینده است (أَجَلٌ مُسَمًّى) مراد از آن تاریخ مرگ هر انسان است -
[۶۱] این نیز دلیل عقلی است که غالب اللّه تعالٰی است ، او میمیراند و شما از مرگ نجات یافته نمی توانید واز این آیت اشکار شد که ملائیک مرگ زیاد اند ، ملک الموت علیه السلام به بعضی کسان برای قبض کردن روح میرود او در هر جاه حاظر و ناظر نیست - در آیت پیش توفی خواب ذکر شد در این آیت توفی مرگ را ذکر میکند (وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ) قهر غلبه بر یک شی را میگویند و غلبه بر یک شی مستلزم بالا بودن است زیرا که به قهر فوق را ذکر میکند و قهر اللّه تعالٰی به طریقه های مختلف است قهر با ایجاد معدوم است و قهر به فنا کردن موجود است (وَيُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً) این نیز یک نوع قهر اللّه تعالٰی است یعنی غلبه به ذریعه حفاظت کردن و مراد از این آن ملائیک اند که ذکر اند در آیت (۱۱) سوره رعد و همچنین درآیت (۱۰) سوره انفطار نیز است (تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا) همچنان در آیت (۲۷) سوره اعراف و در آیت (۹۷) سوره نساء نیز ذکر است -
سوال: در این آیت نسبت توفی به ملائیک زیاد شده و در آیت (۱۱) سوره الم سجده نسبت به ملک الموت شده و در آیت (۲۲) سوره زمر به اللّه تعالٰی نسبت است؟
جواب: نسبت به اللّه تعالی به اعتبار امر و اذن و اختیار با اللّه تعالٰی است و آنکه نسبت به ملائیک بسیار است توجیه این است که ایشان اعوان (همراهان) ملک الموت اند که ملک الموت روح را قبض کند آنها از او میگیرند یا به امر ملک الموت این ملائیک بر مردگان تقسیم می گردند -