يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنْ يَتُوبُوا يَكُ خَيْرًا لَهُمْ وَإِنْ يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِي الْأَرْضِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ ﴿۷۴﴾ وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿۷۵﴾

قسم میخورند بر اللّه تعالٰی که ایشان چیزی نگفته اند در باره تو و بیشک گفته اند کلمه کفر را و اشکار کرده اند کفر را بعد از اظهار کردن اسلام ایشان و قصد کرده اند به کاری که حاصل نکرده اند و بد نمیدانند مگر این سخن را که توانگر کرد ایشان را اللّه تعالٰی و رسول او (به تقسیم کردن) از فضل اللّه تعالٰی پس اگر توبه کنند باشد بهتر برای ایشان و اگر روی گردانند پس عذاب دهد ایشان را اللّّه تعالٰی عذاب دردناک در دنیا و آخرت و نیست برای ایشان در تمام زمین هیچ دوست و مددگار ﴿ ۷۴ ﴾
و بعضی از ایشان کسانی است که پیمان کرده اند با اللّه تعالی که البته اگر دهد بما از فضل خود هرآئينه صدقه میکنیم و هرآئينه می باشیم از نیکو کاران ﴿ ۷۵ ﴾

[۷۴] در این آیت تنبیه به منافقین است به سه اوصاف قبیحه آنها چون پیش منافقین را در حکم کافران شریک کرد پس ایشان انکار کردند از کفر کردن به قسم خوردن پس در این آیت جواب آنست مراد از (كَلِمَةَ الْكُفْرِ) دشنام دادن به پیغمبر است و طعن کردن بر اسلام است (وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا) مراد از آن واقعه آن دوازده (۱۲) منافقین است در غزوه تبوک که اراده قتل کردن پیغمبر را کرده بودند لیکن در آن اراده خویش کامیاب نشدند زیرا که اللّه تعالٰی به نبی خبر داد (وَمَا نَقَمُوا) مراد آنست که مرد منافق با احسان کننده بد میکند در این آیت نسبت مالدار شدن به اللّه تعالٰی به طریقه دادن آنست و نسبت آن به رسول صل اللّه وعلیه وسلم به طریقه تقسیم است یعنی رسول صل اللّه وعلیه وسلم برای ایشان در مال فی و غنیمت و در زکات مال میداد تا آنکه ایشان ثروتمند شدند زیرا در حدیث آمده است اِنما اَنَا قاسم و اللّه یعطی - بیشک من تقسیم کننده هستم و اللّه تعالٰی میدهد -
[۷۵] در این آیت به نوع دیگر منافقین و به صفات قبیحه آنها اشاره است که به نام اللّه تعالٰی نذر میکنند ولی آنرا به اتمام نمی رسانند و وعده میکنند به اللّه تعالٰی و نیز خلاف او را میکنند -
فایده: بسیار از مفسرین در سبب نزول این آیت ثعلبه بن حاطب انصاری را نوشته اند لیکن آن صحیح نیست زیرا که او صحابی بدری بود او منافق شده نمیتواند بر این قصه بسیاری از اهل علم رد کرده اند بیهقی در دلایل النبوة به او ضعیف گفته است و همچنین ابن عبدالبر و ابن الاثیر -