وَجَاءَ الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ لِيُؤْذَنَ لَهُمْ وَقَعَدَ الَّذِينَ كَذَبُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ سَيُصِيبُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۹۰﴾ لَيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضَى وَلَا عَلَى الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ مَا يُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۹۱﴾

و آمدند به دروغ بهانه کنندگان از صحرا نشینان تا اجازت داده شود ایشان را و نشستند آنهای که دروغ گفتند اللّه تعالٰی و رسول صل اللّه و علیه وسلم او را زود رسد آنهای را که در کفر ماندند از ایشان عذاب دردناک ﴿ ۹۰ ﴾
نیست بر ضعیفان و نه بر مریضان و به بر آنهای که نمی یابند چیزی را که خرچ کنند گناه (برای باز ماندند از جهاد) وقتیکه اخلاص میکنند به اللّه تعالٰی و رسول او را نیست بر احسان کنندگان هیچ ملامتی و اللّه تعالٰی بخشاینده مهربان است ﴿ ۹۱ ﴾

[۹۰] در این آیت نیز تنبیه به منافقین است و حال منافقان صحرا نشینان را بیان میکند بعد از بیان حال منافقان مدینه - (الْمُعَذِّرُونَ) با شد به کسی گفته میشود که عذر دروغین میکند یعنی این کسان عذر دروغین کرده بودند و گاه گاهی برای عذر صحیح استعمال میگردد (وَقَعَدَ الَّذِينَ) مراد از آن گروه دیگر است که بغیر عذر کردن از جهاد باقی ماندند معنی اینست که نشستند از عذر کردن یا مراد از آن گروه پیش است که عذر دروغین را پیش کردند و از جهاد ماندند پس معنی این شد که نشستند از جهاد (كَذَبُوا) مراد از آن دعوه دروغین ایمان ایشان است یا مراد از آن عذر دروغین است (كَفَرُوا مِنْهُمْ) منهم از سببی گفت که بعضی از ایشان از نفاق توبه کرده بودند -
[۹۱] در این آیت ذکر معذورین است که ایشان از سبب عذر معقول از جهاد مانده بودند پس ایشان گنهگار نیستند در این سه نوع ایشان را ذکر کرده است یکی ضعیفان این لفظ عام است که از جسم قوت طوری ختم شده باشد که به آن جهاد شده میتواند ، مانند کور شده باشد ، لنگ ، فلج یا پیر شده باشد - دوم مریضان به نوع مرضی که با جهاد در مرض آن افزونی یا سبب مرگ آن میگردد - سوم معذور کسانی اند که خرچ جهاد را نمی یابند لیکن برای ایشان دو شرط نهاده اند یکی آنکه (نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ) نصیحت برای اللّه تعالٰی اخلاص عقیده توحید و از هر نوع شرک نجات یافتن و عمل کردن به اوامر اللّه تعالٰی و نجات یافتن از منهیات و نصیحت رسول صل اللّه وعلیه وسلم این است که به او ایمان بیاورد و اطاعت او را میکند و توقیر اورا و محبت میکند و اتباع سنت او را میکند و به مخالفت کنندگان او دشمنی میکند - شرط دوم آنست (مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ) در این اشاره به آنست که این معذورین مناسب قوت خویش جهاد زبانی میکنند و با مجاهدین احسان میکنند در حفاظت اهل و عیال و مالهای آنها یا اینکه ایشان با وجود عذر نصیحت را یکجا کرده اند پس نام ایشان محسنین شد -