إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئًا وَلَكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴿۴۴﴾ وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَنْ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنَ النَّهَارِ يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ ﴿۴۵﴾ وَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللَّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا يَفْعَلُونَ ﴿۴۶﴾

هرآئینه اللّه تعالٰی ظلم نمیکند بر مردمان هیچ ظلم لیکن مردم بر خود ظلم میکنند ﴿ ۴۴ ﴾
و روزیکه جمع کند ایشان را (ایشان گمان میکنند) گویا درنگ نکرده بودند مگر ساعتی از روز شناسای میکنند در میان خود به تحقیق زیان کردند آنهای که تکذیب میکنند پیش شدن به اللّه تعالٰی را و نیستند راه یافتگان ﴿ ۴۵ ﴾
واگر بنمائیم ترا بعضی آن عذاب که وعده میکنیم به ایشان یا بمیرانیم ترا (پیش از عذاب آنها) پس بسوی ما رجوع ایشان است باز اللّه تعالٰی اگاه است برآنچه میکنند ﴿ ۴۶ ﴾

[۴۴] این جواب یک سوال است - سوال این بود که از ایشان طاقت شنیدن و دیدن را گرفتن آیا این ظلم نیست حاصل جواب این است که این ظلم نیست از سببی که اللّه تعالٰی بر هیچ کسی ظلم نمیکند بلکه اللّه تعالٰی در ملکیت خود تصرف میکند هر گونه بخواهد - واین عدل است و همچنین اللّه تعالٰی به این مردمان اسباب نفع داده است که گوش ، چشم و عقل است لیکن ظلم کردن ایشان این است که ایشان از آن نفع نمی گیرند -
[۴۵] در این آیت ترس اخروی است - مقصد این است که خوف قیامت این چنین است که از سبب آن این منکرین زندگی دنیا را به قدر یک ساعت خواهند دانست (يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ) مراد آن تعارف است که از سبب آن به یکدیگری ملامتی و تنبیه میدهند - واین تعارف در بعضی حالات است و باز این تعارف از سبب بسیار هیبت ها منقطع خواهد شد یا مراد آنکه این چنین تعارف نخواهد بود که به یکی دیگری نفع بدهد صرف تعارف برای ملامت کردن است (إِلَّا سَاعَةً) این گمان آنها از سبب هیبت روز حشر است یا از این سبب که آنها عمر خود را برباد کرده اند و برای آخرت هیچ عمل نکرده اند پس عمر ایشان چنان شد که یک ساعت باشد (قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ) این علت ماقبل است یعنی سبب این هیبت ها تکذیب قیامت و نبودن هدایت توحید است -
[۴۶] در این آیت دلداری به پیغمبر و ترس دادن به منکرین است مقصد این است یا ما در دنیا بر ایشان عذاب خواهیم آورد پس تو خواهی دید و اگر در دنیا عذاب نیاریم پس در قیامت حتماً بر ایشان عذاب خواهد بود پس تو از عذاب ایشان بی فکر باش (ثُمَّ اللَّهُ شَهِيدٌ) در این اشاره به این است که بر عمل های ایشان به گواه دیگر ضرورتی نیست اللّه تعالٰی خودش اگاه هست (وَإِمَّا نُرِيَنَّكَ) برای آن جزا پنهان است (یعنی دلداری تو خواهد شد) جزای وامایتوفینک نیز پنهان است یعنی (در آخرت خواهی دید) (فَإِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ) این علت جزاء پنهان است و این چنین در آیت (۷۷) سوره مومن ودر آیت های (۴۲،۴۱) سوره زخرف نیز آمده است -
فایده: در آیت مقابله نرینک است با تنوفینک از این اشکار میگردد که بعد از مرگ حالات دنیا دیده شده نمی تواند -