وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلَا تَلُومُونِي وَلُومُوا أَنْفُسَكُمْ مَا أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَمَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّ إِنِّي كَفَرْتُ بِمَا أَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۲۲﴾ وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ ﴿۲۳﴾ أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ ﴿۲۴﴾

و شیطان خواهد گفت وقتیکه فیصله کرده شود از همه کارها هرآئينه اللّه تعالٰی وعده داده بود شما را وعده حق و وعده ای که من کرده بودم با شما من دروغ گفته بودم به شما (خلاف کردم) و نبود مرا بر شما هیچ طاقتی (دلیل) به جزآنکه بخواندم شمارا پس قبول کردید سخن مرا پس ملامت مکن ید مرا و ملامت کنید خویش را من نمی توانم هیچ فریاد رسی شما را و نه شما فریاد رسی مرا کرده می توانید هرآئينه من منکر شدم از آن که مرا شریک مقرر کردید با اللّه تعالٰی پیش از این هرآئينه ظالمان راست عذاب درد دهنده ﴿ ۲۲ ﴾
و داخل کرده شوند آنهای که ایمان آوردند و کردند اعمال به طریقه نبی به جنت ها که میرود زیر آن جویها همیشه باشند در آنجا به حکم پروردگار خود خوش آمدید ایشان در آنجا سلام باشد ﴿ ۲۳ ﴾
آیا ندیدی چگونه بیان کرد اللّه تعالٰی مثال کلمه پاکیزه را مانند درخت منتفع (پاکیزه) که ریشه اش ثابت است و شاخش در طرف بالا است ﴿ ۲۴ ﴾

[۲۲] چون در آیت پیش حال شیطانان انسی ذکر شد در این آیت حال شیطان جنی را ذکر میکند که ابلیس است به پنج طریقه - طریقه اولی (إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ) مراد این است که اللّه تعالٰی برای شما دین حق را با دلایل فرستاده بود و من برای شما دروغ گفته بودم ، طریقه دوم (وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ) مراد از سلطان دلیل است یعنی شما سخن مرا بدون دلیل قبول کرده بودید یا مراد از سلطان زور است یعنی من بر شما زور نکرده بودم - طریقه سوم اینست که (فَلَا تَلُومُونِي) الی آخره - زیرا که شما پیروی دلایل را ترک کرده بودید و چهارم (مَا أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ الی آخره) و طریقه پنجم (إِنِّي كَفَرْتُ) مطلب اینست که من انکار میکنم از آن که شما مرا در طاعت شریک اللّه تعالٰی قرار داده بودید مطلب دیگر اینست که سبب کفر من اینست که شما مرا شریک اللّه تعالٰی کرده بودید -
[۲۳] در این آیت بشارت برای مومنان است و (بِإِذْنِ رَبِّهِمْ) اشاره است که حاصل کردن جنت به مشیت اللّه تعالٰی است نه با عمل (تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا) کلمه پیش کردن سلام است از جانب اللّه تعالٰی و ملائيک -
[۲۴] از اینجا باب چهارم الی آیت (۲۷) است این نیز به لفظ اَلَم آغاز شده است در این آیت تذکیر با دو مثال است اولی برای توحید در آیت های (۲۴-۲۵) ومثال دوم برای شرک در آیت (۲۶) باز بشارت به ثابت شدن اهل ایمان است و تخویف است بر محروم کردن اهل باطل پرست در آیت (۲۷) -