وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۶۴﴾ وَاللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ ﴿۶۵﴾ وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِينَ ﴿۶۶﴾
و نازل نکرده ایم بر تو کتاب (قرآن) را مگر اینکه تشریح کنی برای شان خبرهای که اختلاف کردند در آن و هدایت و رحمت است مر قومی را که ایمان دارند ﴿۶۴﴾
و اللّه تعالٰی فرود آورده از بالا آب را پس سرسبز گردایند به آن زمین را بعد از خشک شدن او هرآئينه در این دلیل بزرگی است قومی را که میشنوند ﴿۶۵﴾
و هرآئينه شما را در چهارپایان پندی است مینوشانیم شما را از آنچه در شکم او است از میان سرگین و خون شیر خالص گواراست نوشندگان را ﴿۶۶﴾
[۶۴] چون تسلیت به رسول در آیت پیش ذکر شد در این آیت ترغیب به رسول اللّه تعالٰی برای تبلیغ قرآن است - مراد از الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ مسئله توحید و بعث بعد الموت وِغیره است و این آیت دلیل است که مسائل اختلافی در قرآن فیصله میگردد -
[۶۵] از این آیت الی آیت (۷۸) باب چهارم است در این باب شش دلیل عقلی است که در آن آفریدن منفعت های اشیاء ذکر است یعنی خوردن و نوشیدن و زنها و اولاد - در آیت (۶۵) آب باران و بته ها ذکر شده است در آیت (۶۶) شیر ذکر شده است و در آیت (۶۷) عصیر و شربت ها ذکر شده است و در آیت (۶۸) عسل ذکر شده است و درآیت (۷۰) خلق نفوس ذکر شده است ودرآیت (۷۲) خلق زنها و اولاد ذکر شده است باز در آیت (۷۱) مثال برای رد شرک است و باز در آیت (۷۳) رد بر شرک فی العباده است باز در آیت (۷۴) متع از انوع شرک است باز دو مثال برای رد شرک در آیت های (۷۵،۷۴) است باز در آیت (۷۷) تخویف اخروی است در آیت (يَسْمَعُونَ) را ذکر کرده است که در این مقام دیدن ضروری نیست شنیدن نیز کافی است - یعنی باریدن باران و سرسبز شدن بته ها هرجا نمی باشد ولی چون بشنود همین کافی است -
[۶۶] این دلیل عقلی به ذکر نعمت شیر است و مطلب بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ اینست که بعضی حصه از خوراک گیاه به شکمبه میرود و فرث ساخته میشود و بعضی حصه خون ساخته میشود و از خون شیر ساخته میشود - مطلب دوم اینست چون خوراک به شکمبه برسد پوشش میکند پس در زیر فرث در میان شیر و بالای آن خون شود وبه ذریعه کبد خون در رگها میرود و شیر به پستان میرود و فرث در شکمبه باقی میماند -
فایده: در این آیت ضمیر بُطُونِهِ را مذکر آورده است و در آیت (۲۱) سوره مومنون ضمیر را مونث آورده است پس در اینجا تاویل کل با واحد شده است در سوره مومنون به اعتبار ظاهری با جمع است یک حکمت فرق کردن این اشکار میگردد که در اینجا صرف یک نفع چهارپای را ذکر کرده است و در سوره مومنون دیگر فواید را نیز ذکر کرده است - پس در اینجا از یکی بودن فایده اکتفاء به ضمیر مفرد شد و در سوره مومنون از سبب کثرت فواید ترجیح به جمع شد -