وَمَا مَنَعَنَا أَنْ نُرْسِلَ بِالْآيَاتِ إِلَّا أَنْ كَذَّبَ بِهَا الْأَوَّلُونَ وَآتَيْنَا ثَمُودَ النَّاقَةَ مُبْصِرَةً فَظَلَمُوا بِهَا وَمَا نُرْسِلُ بِالْآيَاتِ إِلَّا تَخْوِيفًا ﴿۵۹﴾ وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلَّا طُغْيَانًا كَبِيرًا ﴿۶۰﴾ وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ قَالَ أَأَسْجُدُ لِمَنْ خَلَقْتَ طِينًا ﴿۶۱﴾

و باز نداشته ما را از فرستادن معجزات (آنکه ایشان میخواهند) مگر آنکه انکار کرده بودند آنرا مردم پیشینیان و داده بودیم ثمود را اشتر ماده برای اشکار کردن حق پس ایشان عناداً انکار کردند و نمی فرستیم معجزات را مگر برای ترسانیدن ﴿۵۹﴾
و وقتیکه گفتیم ترا هرآئينه اللّه تعالٰی احاطه کرده مردمان را و نگردانیدیم آن دیدن را که به تو نمایاندیم مگر امتحانی مردمان را و درختی که بدی آن بیان شده در قرآن و میترسانیم ایشان را پس نمی افزاید ایشان را مگر سرکشی بزرگ ﴿۶۰﴾
و وقتیکه گفتیم ملائيک را سجده کنید آدم علیه السلام را پس سجده کردند همه مگر ابلیس او گفت آیا سجده کنم کسی را که آفریدی از گل ﴿۶۱﴾

[۵۹] از این آیت الی آیت (۷۵) حصه دوم است در این حصه سبب دوم عذاب را ذکر میکند که آن انکار کردن از آیات اللّه تعالٰی است و مثال آنرا با واقعه ثمودیان در آیت (۵۹) ذکر کرده است و به واقعه اسراء و به ذکر شجر زقوم در آیت (۶۰) و به واقعه ابلیس که انکار کرد از ایت اللّه تعالٰی که آدم علیه السلام و تعظیم او بود از آیت (۶۱) الی آیت (۶۵) ، باز ترغیب است به ذکر نعمت ها در آیت (۷۰) ، باز تخویف دنیوی است در آیت های (۶۸) و (۶۹) ، باز ترغیب به ذکر نعمت ها در آیت (۷۰) است ، باز تخویف اخروی است در آیت های (۷۲،۷۱) - باز تحذیر از مداهنت است در آیت های (۷۵،۷۴،۷۳) ، در این آیت (۵۹) جواب شبهه است شبهه اینست چون رد برمشرکان شد پس ایشان طلب معجزه را از پبغمبر کردند سوال اینست که این معجزات برای ایشان چرا فرستاده نمی شود؟ حاصل جواب اینست که آن معجزات را که ایشان طلب کرده اند ، مانع آن است که اگر اینها فرستاده شود و ایشان انکار کردند عذاب بر ایشان خواهد آمد مانند قوم های پیش یک مثال آنها ثمودیان اند که آنها طلب معجزه کرده بودند ناقه پیدا شد و ایشان از آن انکار کردند عذاب بالای ایشان آمد پس در این آیت اشاره است که انکار از معجزات سبب عذاب است - (وَمَا نُرْسِلُ بِالْآيَاتِ إِلَّا تَخْوِيفًا ) مراد از این آن آیاتی است که مردم طلب آنرا میکنند که در فرستادن آن تخویف بالعذاب میباشد اگر قبول نشوند بر منکرین ضرور عذاب می آید معنی دوم اینست که مراد از آیت همه معجزات است که برای منکرین آن تخویف میباشد و برای مومنین رحمت است (فَظَلَمُوا بِهَا) مراد از ظلم عناداً انکار کردن و قتل کردن شتر ماده است -
[۶۰] در جمله اول این آیت ترغیب دادن به پیغمیر برای تبلیغ است که اللّه تعالٰی حفاظت ترا میکند و تو تبلیغ کن مراد از احاطه احاطه قدرت و علم اللّه تعالٰی بر همه مخلوق است و حفاظت نبی در آن داخل است - و باز دو آیات را پیش کرده است یکی واقعه معراج دوم ذکر درخت در جهنم با انکار کردن از این دو ترس عذاب است (الرُّؤْيَا) صحیح اینست که مراد از این دیدن به چشم در حالت بیداری در شب معراج است از سببی که رویا مصدر است به معنی رویت است و این قول را امام بخاری از ابن عباس رضی اللّه عنه نقل کرده است و مراد از آن دیدن خواب نیست از سببی اگر دیدن خواب باشد به آن امتحان نمیشود زیرا از دیدن خواب هیچ کسی انکار نمیکند - (وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ) یعنی وقتیکه اللّه تعالٰی خبرداد در سوره صافات از آیت (۶۲) الی آیت (۶۶) که درخت است در جهنم این برای ایشان سبب امتحان شد و منکرین اعتراض کردند که درخت در آتش چگونه می روید - الْمَلْعُونَةَ، یعنی درختی که لعنت شده در قرآن بر کسانی که آنرا میخورند یا به این معنی است که صفات بد این درخت در قرآن بیان شده است مانند از آیت (۴۳) الی آیت (۴۶) سوره دخان و همچنان در سوره صافات و کسی که تفسیر این شجره را به بنی امیه کرده است این تحریف است از سببی که در قرآن ذکر بنی امیه و بر ایشان لعنت نیست - و نسبت کردن آنرا به ابن عباس غلط است -
[۶۱] این واقعه آدم علیه السلام و ابلیس است و مقصد در این واقعه اینست که آدم علیه السلام آیت اللّه بود و ابلیس از تعظیم او انکار کرد و توهین او را در این جمله کرد (أَأَسْجُدُ) و (أَرَأَيْتَكَ) این سبب عذاب برای ابلیس شد و از این سبب این را با ماقبل عطف کرده است -