أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ﴿۷۸﴾ وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا ﴿۷۹﴾ وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطَانًا نَصِيرًا ﴿۸۰﴾ وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا ﴿۸۱﴾
بر پادار نماز را از وقت زوال آفتاب تا تاریکی شب و نماز صبح هرآئينه برای نماز صبح حاضری میشود (از ملائيک) ﴿۷۸﴾
و در پاره از شب تهجد بخوان این زیاده شده مر ترا نزدیک است که برساند ترا پروردگار تو به جای ستوده شده ﴿۷۹﴾
و بگو ائ پروردگار من داخل کن مرا به داخل شدن راستین و بیرون آر مرا به بیرون آوردن راستین و بده برای من از نزد خود تسلطی که مدد با او باشد ﴿۸۰﴾
و بگو آمد حق و نابود شد باطل هرآئينه باطل است نابود شونده ﴿۸۱﴾
[۷۸] در این آیت ذکر اول امر مصلح و ادب برای تثبت است و مراد از این پابندی و مداومت بر همه نماز ها است و وجه (مَشْهُودًا) اینست که ملائيک در شب و روز در این نماز جمع میشوند و معنی (لِدُلُوكِ) یک معنی زوال آفتاب معنی دوم غروب آفتاب ، به معنی اول به سه نماز اشاره است نماز پیشین ، دیگر ، شام و به معنی دیگر و به معنی دوم صرف نماز شام مراد است ابن جریر و ابن کثیر قول اول را از بسیار صحابه و تابعین نقل کرده است و برای دلوک به معنی زوال یک حدیث مرفوع نیز آورده است پس این قول بهتر است (قُرْآنَ) این مصدر است به معنی قراءة است و مراد از قراءة همه نماز است زیرا قرآن خواندن رکن اصلی در نماز است -
[۷۹] در این امر دوم مصلح و ادب ذکر است که آن صلوة اللیل بعد از بیدار شدن از خواب است - (فَتَهَجَّدْ) به معنی ترک هجود (خواب) است پس اشکار شد که تهجد آن نمازی است که بعد از خواب شدن میباشد یعنی بعد از نیمه شب وقت بهتر آن آغاز میگردد (نَافِلَةً لَكَ) یک معنی اینست که این عزت و اکرام زیاده توست معنی دوم اینست که این عطیه و بخشش توست و لفظ نافلة دلیل است که این بر نبی صل اللّه وعلیه وسلم نیز فرض نبود و این قول صحیح است لیکن تخصیص او به لفظ (لک) از جهت شرافت اوست از سببی که به خواندن نفل گناهای امت معاف میشود و هر چه نبی صل اللّه وعلیه وسلم است درجات او بر آن افزود میگردد ، از سببی که او گنهگار نیست مراد از (مَقَامًا مَحْمُودًا) مقام شفاعت کبریٰ است یا مقام قربت بیشتر اللّه تعالٰی است قول اولی بهتر است و محمود از جهتی گفته میشود که ستایش این مقام میشود - یا مَحْمُودًا به معنی محمود فیه است از سببی که در حدیث شفاعت آمده است که در آن مقام به من حمد های اموخته خواهد شد که پیش از آن اموخته نشده بود -
[۸۰] در این امر سوم مصلح و ادب است مراد از (مُدْخَلَ صِدْقٍ و مُخْرَجَ صِدْقٍ) اینست که دخول و خروج برای رضای اللّه تعالٰی باشد و با امر او باشد برای مقصد دنیا و خواهش او نباشد - (سُلْطَانًا نَصِيرًا) مراد از این حجت قویه است یا مراد آن تسلطی است که با مدد اللّه تعالٰی باشد یعنی بعد از تسلط ضعف پیدا نمیشود در این اشاره است که بعد از هجرت فی سبیل اللّه سلطان و نصرت حاصل میگردد -
[۸۱] در این امر مصلح چهارم و ادب است و این سخن به طریقه پیشگوی است ، و بشارت وتسلیت است از این در حدیث صحیحین وارد است وقتیکه مکه فتح شد و رسول اللّه سیصدوشست بتانرا با نیزه خود زد این را فرمود - مراد از جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ آه توحید ، قرآن و رسالت است -