قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَى إِبْرَاهِيمَ ﴿۶۹﴾ وَأَرَادُوا بِهِ كَيْدًا فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَخْسَرِينَ ﴿۷۰﴾ وَنَجَّيْنَاهُ وَلُوطًا إِلَى الْأَرْضِ الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا لِلْعَالَمِينَ ﴿۷۱﴾ وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ نَافِلَةً وَكُلًّا جَعَلْنَا صَالِحِينَ ﴿۷۲﴾

گفتیم ائ آتش شو سرد و سلامتی باش بر ابراهیم علیه السلام ﴿۶۹﴾
و کوشیدند برای سوختاندن او پس ساختیم ایشان را زیان کاران ﴿۷۰﴾
و نجات دادیم او را و لوط را (فرستادیم ایشانرا) بسوی سرزمینی که برکت نهادیم در آن برای مردمان ﴿۷۱﴾
و بخشیدیم او را اسحٰق و یعقوب زیاده و همه را گردانیدیم کامل نیکوکار ﴿۷۲﴾

[۶۹] حاصل اینکه ایشان آتش را روشن کردند و برای آن هیزم و چوب را به بسیار محبت می آوردند بلکه نذرها میکردند که اگر فلان حاجت من شود برای سوختاندن ابراهیم علیه السلام به این مقدار چوب خواهم آورد مانند که ابن کثیر نوشته است یعنی ایشان این را از جهت نصرت به آلِٰهه خود عبادت بزرگ میشمردند لیکن اللّه تعالٰی به آتش خطاب کرد و اللّه تعالٰی کلام خود را به هرچیز شنوانده میتواند و این دلیل است که تاثیر اسباب به اذن اللّه تعالٰی است و در حدیث صحیح بخاری است که ابراهیم علیه السلام در آنوقت میگفت حسبی اللّه و نعم الوکیل (وَسَلَامًا) را از سببی فرمود که از سبب بسیار سرد شدن ابراهیم علیه السلام هلاک نشود و (عَلَى إِبْرَاهِيمَ) را از جهت فرمود که بر مردمان دیگر سرد نشود - و مفسر آلوسی در تفسیر روح المعانی نوشته است حاصلش این است که این معجزه ابراهیم علیه السلام است و اگر در این امت برای بعضی مردم صالحین چنین حال پیدا شود پس این کرامت آنها خواهد بود و کسیکه آواز میدهد یا شیخ احمد یا رفاعی و آتش را در دست بگیرد و نمی سوزاند این استدراج است چنانچه از دجال نیز این نوع بسیار حالات اشکار خواهد شد - و بعضی فریبندگان در دست خود مواد میزنند که آتش بر آن اثر نمیکند و به مردم میگوید این کرامت من است لیکن این فریب است -
[۷۰] (الْأَخْسَرِينَ) از این جهت فرمود که ایشان مال را خرچ کردند و وقت را نیز خرچ کردند لیکن آنها ضایع شدند و این خسران و تاوان است و در سوره صافات (۹۸) (الاسفلین) فرمود از سببی که ایشان تکبر کرده بودند لفظ (يَزِفُّونَ) بر آن دلیل است پس چون ملامت شدند ذلیل و حقیر شدند -
[۷۱] در سوره عنکبوت (۲۶) ذکر است که در مرد ها صرف لوط علیه السلام با ابراهیم علیه السلام اعلان ایمان را کرد از سببی اکه در این آیت نجات و هجرت او را به همراه ابراهیم علیه السلام ذکر کرد و مراد از زمین مبارک زمین شام است زیرا که برکات دنیوی آن باغ ها زراعت و میوه های آنها بسیار مشهور است و برکات دینی به کثرت انبیاء علیه السلام در آن است و مقام نزول عیسیٰ علیه السلام است -
[۷۲] در این آیت دلیل نقلی از اسحاق و یعقوب علیه السلام است ، عبدیت و احتیاج آنها را برای اللّه تعالٰی برای تذکیر ما ذکر کرده است (نَافِلَةً) در اولاد به ولدالولد گفته میشود یعنی زیادتی است بر اولاد صلبی (جَعَلْنَا) یعنی ایشان در صلاحیت و اطاعت کردن محتاج اللّه تعالٰی اند پس اشکار شد که طاعت و قدرت بنده بر طاعت این همه مخلوق اللّه تعالٰی اند -