وَلِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ ﴿۳۴﴾ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِينَ عَلَى مَا أَصَابَهُمْ وَالْمُقِيمِي الصَّلَاةِ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ ﴿۳۵﴾
و برای هر امت مقرر ساخته ایم طریقه قربانی را تا یاد کنند نام اللّه تعالٰی را بر آنچه داده است ایشان را از جانوران چهارپایان زیرا که لایق پرستش شما ذات یگانه است پس خاص برای او اخلاص کنید و مژده بده به فروتنان ﴿۳۴﴾
آنانیکه جون یاد کرده شود نام اللّه تعالٰی میترسد دلهای شان و صبر کنندگان را بر مصیبت که برسد بایشان و بر پامیدارند نماز را و از آنچه داده ایم ایشان را خرج میکنند ﴿۳۵﴾
[۳۴] بعد از ذکر کردن احکام ذبح هدایا ترغیب به این حکم است که این حکم در همه امت ها است ، مراد از منسک عبادت ذبح قربانی و هدیی است باز فایده این حکم را بیان میکند با همراه (لِيَذْكُرُوا) یعنی که همه انسانها عادت شوند بر ذکر اسم اللّه تعالٰی بر چهارپایان که به نام غیراللّه نذر و ذبح نکنند ، باز علت این را ذکر کرد (فَإِلَهُكُمْ) یعنی نذر و ذبح به نام اللّه تعالٰی از سببی خاص است که او یگانه لایق پرستش است شریک ندارد باز امر عام برای امت است به ثابت شدن برتوحید با فله اسلموا باز بشارت است مراد از (الْمُخْبِتِينَ) تواضع کنندگان و گردن نهادگان برای حکم اللّه تعالٰی اند و از عمر بن اوس ابن عطیه و قرطبی نقل کرده اند مخبتون مردمانی اند که ظلم نمی کنند و اگر بر ایشان ظلم شود انتقام نمی گیرند و بَشِّرِ را مطلق ذکر کرد برای عظمت بشارت -
فایده: چون تمام مناسک حج به تواضع و عاجزی ادا میگردد یعنی دو جامه احرام برهنه سر ، در پاها پای پوش ادنیٰ بر زمین خوابیدن وغیره این همه تواضع است از این سبب در این سوره مخبتین ذکر کرد -
[۳۵] تفصیل بعضی از این صفات در ابتداء سوره انفال بیان شده است در آیت (۲) ، چون حالت قلب زود زود تبدیل میگردد از این جهت صفت اول را به صیغه فعل مشروط ذکر کرد و صبر و اقامة الصلوة که هر وقت مطلوب است آنها را به اسم ذکر کرد و انفاق گاه گاهی میباشد آنرا به صیغه فعل ذکر کرد - و در تفسیر این آیت امام قرطبی بر پیران ذاکرین مبتدعین سخت رد کرده است که در وقت ذکر اللّه تعالٰی بر آنها جذبه می آید و خیزک ها و جیغ میزنند و برای این وجد میگویند این همه مخالف صفات صحابه کرام اند بلکه این یک نوع دیوانگی است و این اعمال شیطانی اند ، ابن جوزی رحمة اللّه علیه در تلبیس ابلیس از حسن بصری نقل کرده است که با این نوع مردمان شرط ما این است که ایشان در کنار چاه یا در کنار بام اطاق بنشینند و باز ذکر الٰهی کنند و بر ایشان وجد و جذبه بیاید -