وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۳۱﴾ وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ ﴿۳۲﴾

و بگو برای زنان مومنه که پایان اندازند برخی از نظرهای خود را و نگه دارند شرمگاهای خود را و ظاهر نکنند آرایش خود را مگر آنچه ظاهر است از آن (بدون اختیار مجبوراً) و باید فروگذارند چادرهای خود را بر گریبان های خود و ظاهر نکنند زینت خود را مگر به شوهران خود یا پدران خود یا پدران شوهران خود یا پسران خود یا پسران شوهران خود یا برادران خود یا پسران برادران خود یا پسران خواهران خود یا زنان (یعنی مومنات) خود یا آنچه (کنیز) یا مالک است بر ایشان دستهای راست ایشان یا خدمتگارانی که صاحب شهوت نباشند از مردان یا اطفالی که هنوز خبر نشده اند بر شرمگاهای زنان و نمی گذارند بر زمین پاهای خود را به قوت تا اشکار شود به مردمان آنچه پنهان است از زیورات ایشان و توبه کنید بسوی اللّه تعالٰی همه ائ مومنان تا کامیاب شوید ﴿۳۱﴾
و به نکاح بدهید زنان بی شوهر را که از شما باشند و نیکوکاران (موحدین) غلامان و کنیزان خود را اگر باشند فقیر توانگر کند ایشان را اللّه تعالٰی از فضل خود و اللّه تعالٰی دارای فضل وسیع عالم بر هرچیز است ﴿۳۲﴾

[۳۱] در این آیت پنج آداب را برای زنان مومنان ذکر کرده است - ادب اول غض بصر آن ، تفصیل آن پیش بیان شد یعنی چنانچه مردان منع است از نظر کردن به زنان بیگانه همچنین زنان منع کرده شده است از نظر کردن به مردان بیگانه - دوم حفاظت فروج این نیز پیش ذکر شد - ادب سوم (وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ) زینت به دو نوع است خِلقی و کسبی و باز دو نوع ظاهری و باطنی ، زینت خِلقی روی و بدن است و کسبی زیورات پوشیدن رنگ زدن سرمه کردن و غیره (إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا) مراد از ظَهَرَ آنهاست که بر مجبوری اشکار میگردد پس این استثناء منقطع است معین این شد که زن زینت خود را قصداً اشکار نکند که مجبوراً اشکار میگردد در آن گناه نیست - و زینت که مجبوراً اشکار میگردد چادر و حجاب و سرانداز است از سببی که بالای آن دیگر جامه انداخته نمی تواند - و همچنین برای ضرورت دیدن راه یک چشم را اشکار کردن است و همچنین انگشتان یک دست که به همراه آن بر خود چادر را میگیرد و یا طوفان بیاید جامه را از آن دور کند این مجبوراً اشکار شدن است -
فایده: بعضی مفسرین از ماظهرمنها روی و کف دست را اراده کرده اند و شرط نهاده اند که این نظر آن وقت جایز است که نه شهوت باشد و نه احتمال شهوت باشد و بر این دلیل را پیش کرده اند با قول علی و ابن عباس رضی اللّه عنهم در تفسیر ماظهرمنها - دلیل دوم حدیث اسماء رضی اللّه عنها را ذکر کرده اند و در آن نقل است چون زن بالغ شود که نیست جایز که اشکار شود از او مگر این و اشاره کرد به روی و کف دستان - جواب دلیل اول این است ، که ابن همام فتح القدیر ص(۹۷) در شرح هدایه گفته است که در تفسیر ماظهرمنها ازصحابه کرام دیگر اقوال نیز ذکر است که آن دلالت نمی کند بر مدعا و دلالت قول علی و ابن عباس رضی اللّه عنهم نیز واضح نیست (از سببی که از ایشان الکحل و الخاتم نقل است) پس ظاهر این است که مراد از کحل محل کحل است یعنی چشم و مراد از خاتم محل انگشتر مراد است یعنی انگشتان دستان از این سبب این دلیل ثابت کننده مدعا نیست - و جواب دلیل دوم را در تفسیر ابن کثیر ذکر کرده است که ابوداود و ابوحاتم گفته اند این حدیث مرسل (منقطع) است زیرا که خالد بن دریک از عایشه رضی اللّه عنها نشنیده است - و جواب دیگر قدامه الحنبلی در المغنی (ج۹ ص ۵۰۰) ذکر کرده است گفته است اگر حدیث اسماء صحیح شود پس احتمال دارد که پیش از نزول حجاب بود و دیگر احادیث مرفوعه به جواز نظر به روی بغیر از خِطه هیچ دلالت نمی کند - تفسیر سمرقندی حنفی (ج۲ ص ۴۳۷) از عبداللّه بن مسعود رضی اللّه عنه روایت نقل کرده است که از او پرسان شده بود در باره الی ماظهرمنها او در سر خود چادر انداخت و روی را پنهان کرد و یک چشم را اشکار کرد و همچنین در تفسیر در (يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ) ذکر شده است (چنانچه در تفسیر سوره احزاب انشاءللّه خواهد آمد) -
تنبیه: از جهت اختلاف روایات در باره روی و کف دست در حکم ستر آن تخفیف است به نسبت بدن دیگر مانند که صاحب هدایه درباره زانو و ران و عورت غلیظه فرق حکم را ذکر کرده است از جهت اختلاف روایات - ادب چهارم (وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ) یعنی چادر را به طریقی بپوشد که سر و گریبان پنهان شود و رد بر طریقه جاهلیت است که زنان ایشان با چادر سینه های خود را پنهان نمی کردند بلکه در پشت در شانه های خود چادر را اویزان میکردند - و خمرهن جمع خمار است به پنهان کننده گفته میشود و چادری که نازک باشد و موی ها و سر و سینه به آن پنهان نمی گردد استعمال آن حرام است -
فایده: این آیت دلیل است که در قمیص ها گریبان در سینه باید ساخته شود این چنین تفسیر قرطبی ذکر کرده است - و امام بخاری نیز در باب جیب القمیص عندالصدر ترجمة الباب ذکر کرده است - پس در قمیص ها گریبان در شانه یا در پشت ساختن مانند که بعضی متصوفه میکنند یا زنان میکنند این خلاف طریقه مسنون است (وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ) چون پیش استثناء مجبوری را ذکر کرد حالا استثناء اختیاری را ذکر میکند ، و مراد از زینت اعضاء (اندام های) زینت است یعنی سر ، روی ، گوشها ، گردن ، آرنج ها ، دست ها ، پای ها و ساق ها از سببی که زیورات اکثر در این اعضاء استعمال میشوند یا زینت به زیورات گفته میشود مانند سوره طٰهٰ (۸۶) و بهتر این است که سر در آن داخل نیست - و این دوازده اقسام است که در بین ایشان نیز در حکم تفاوت است لیکن مطلق ابداء در زینت شریک است (أَوْ نِسَائِهِنَّ) این دلیل است که از زنان کافر و مشرک ستر زینت فرض است (أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ) اختلاف صحابه و تابعین است که در این آیت غلام زن داخل است یا داخل نیست اگر داخل نباشد چنانچه این قول بهتر است لیکن باز هم درباره آن در حکم تخفیف است (غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ) مراد از این مردهای است که در آنها ماده شهوت نباشد و همچنان حسن و جمال زنها را نیز نمیدانند و در خانه خدمتگاران باشند و در این مخنث داخل نیست -
فایده: علاوه از این اقسام اشکار کردن زینت به دیگر کسان حرام است مانند کاکا ، و اولاد کاکا ، ماما و اولاد ماما ، برادر شوهر ، و بعضی علماء در باره کاکا و ماما جواز ذکر کرده است - ادب پنجم (وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ) یعنی زنان به این طریقه قدم نگذارند و نه رفتار کنند که صدای زیورات ایشان شنیده شود از سببی که با این حرکت شهوت در دلها پیدا میگردد -
[۳۲] در این آیت ذکر ادب هشتم است حاصل این است که مردان یا زنان را بدون عروسی نگذارید و همچنین برای غلامان و کنیزها نیز ضرور عروسی کنید از سببی که به نکردن عروسی در معاشره فحاشی و بدکاری پیدا میشود و بدنامی نیز بیشتر میگردد (يُغْنِهِمُ اللَّهُ) مراد این است که کدام شخصی غریب به این نیت نکاح کند که عفت و پاکدامنی حاصل کند اللّه تعالٰی او را غنا میدهد غنا به مال و غنا به دل ، هر دو را میدهد و بر این دلالت میکند حدیث ابن ماجه که رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم فرموده است سه نوع از مردم است که اللّه تعالٰی به همراه ایشان ضرور امداد میکند (۱) مجاهد فی سبیل اللّه (۲) نکاح کننده به نیت عفت و پاکدامنی (۳) مکاتب که اراده بدل کتابت را دارد - و این دلیل است که برای نکاح کفایت مال نیست -