فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ ﴿۱۶﴾ ذَلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ ﴿۱۷﴾

پس روی گردانیدند از توحید پس فرستادیم بر ایشان سیل سد بسته شده و عوض دادیم ایشان را بجای باغهای ایشان باغهای دیگر که درآن میوه های بد مزه بودند که گنده گز بودند و یک نوع از بیر که اندک بودند ﴿۱۶﴾
این جزا دادیم ایشان را به سبب کفر کردن ایشان و چنین جزا نمی دهیم مگر بسیار منکر را ﴿۱۷﴾

[۱۶] در این سبب عذاب و تفصیل عذاب را ذکر کرده است (فَأَعْرَضُوا) این سبب عذاب است در بعضی روایات آمده است که برای ایشان دوازده انبیاء آمده بود و برای ایشان توحید را بیان کرده بودند لیکن ایشان از او روی گردانیدند (فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ) این ذکر عذاب است یعنی ایشان یک سد کلان ساخته بودند که در آن آب بارانی یا آب یک دریا را جمع کرده بودند و از آن نهرها را جدا کرده بودند وذبه آن سد گفته میشود - پس در آن سد (دیوار) سوراخ شد و سد شکست و آب بطور سیلاب برباغها و تعمیرات شان آمدند و چون این عذاب الهی بود در آن آب ماده زهردار نیز پیدا شد که باغها را بیکاره کرد و از میوه های ایشان شیرینی زایل شد و بد مزه شدند (أُكُلٍ خَمْطٍ) مبّرد میگوید که میوه به این گونه حالت تبدیل شود که اشتها کسی برای آن نمی آید به او خمط گفته میشود - و ابوغبید میگوید هر درخت خاردار که تلخ باشد خورده نمی شود به آن خمط گفته میشود (وَأَثْلٍ) از سببی که در درخت گنده گز میوه نمی باشد و چوب و سایه آن بی فایده میباشد (سِدْرٍ قَلِيلٍ) این دو نوع است به یکی بیر گفته میشود میوه آن تلخ است و به نوع دیگر آن کهور گفته میشود در آن خار زیاد میباشد و دانه در آن نمی باشد یا بیکاره میباشد و در صحرا میباشد اینجا قسم آخری مراد است -
[۱۷] در این تفسیر فَأَعْرَضُوا است ، یعنی اعراض کفر است (وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ) در این مراد از جزا استیصالی (برکندن از بنیاد) است چانچه بر اصحاب سبا آمده بود این جزا بر کافران خاص است توجیه دوم که مجازاةً گفته میشود به جزا کامل یعنی هیچ گناه برایش معاف نکند بلکه جزا هر گناه را بدهد این به کافران خاص است از سببی که بعضی گناهای مومن به عبادات یا صرف به فضل اللّه تعالٰی معاف میگردد جزا هر گناه را نمی دهد -